نخستین نشست از سلسله نشست‌های ژورنال‌کلاب کارکردهای اجتماعی؛
«نقش کتابخانه‌های عمومی در توسعۀ اقتصادی جامعه»
نخستین نشست از سلسله نشست‌های «ژورنال‌کلاب» که به کارکردهای اجتماعی کتابخانه‌های عمومی می‌پردازد، با موضوع «نقش کتابخانه‌های عمومی در توسعۀ اقتصادی جامعه» سه‌شنبه ۱۲ شهریور ماه، با حضور اعضای هیأت‌مدیرۀ انجمن علمی ارتقای کتابخانه‌های عمومی ایران، برخی از اعضای هیئت علمی و مدرسان علم اطلاعات و دانششناسی دانشگاه‌های همدان و همچنین نمایندۀ اتاق بازرگانی، تعدادی از فعالان اقتصادی و جمعی از کتابداران استان، در تالار جلسات کتابخانۀ مرکزی همدان برگزار شد.
دکتر عاطفه زارعی، مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان همدان پیش از ارائه این مقاله اظهار کرد: نقش کتابخانه‌های عمومی در توسعه اقتصادی یکی از محورهای همایش ملی کارکردهای اجتماعی کتابخانه‌های عمومی در اهواز است به طوری که به نقش کتابخانه‌ها در فرهنگ‌سازی برای کسب و کار اشاره می‌کند. برای انتخاب مقاله جهت ارائه موارد متعددی بررسی شد اما به دنبال مقاله‌ای کاربردی بودیم که نتیجه اجرای یک سری از برنامه‌های اقتصادی در کتابخانه‌های عمومی را ارائه داده باشد.
ضرورت تقویت گفتمان و تعامل با متخصصان دغدغه‌مند
در این نشست نمایندۀ دفتر پژوهش و آموزش دربارۀ هدف نهاد از برگزاری سخنرانی‌ها و هم‌اندیشی‌های علمی- تخصصی و ژورنال‌کلاب در استان‌های مختلف گفت: حمایت نهاد از رویدادهای اجتماعیِ دانش‌بنیان از قبیل ژورنال‌کلاب، تقویت گفتمان کتابخانه‌های عمومی در تعامل متخصصان دغدغه‌مند از حوزه‌های دانشی و مهارتی مختلف با کتابداران و حرفه‌مندان آگاه از ابعاد عینی مشکلات و ظرفیت‌ها، برای حل مسائل این حیطه و ارتقای خدمت در کتابخانه‌های عمومی به یکایک مخاطبان است. چنین رویدادهایی، مسئله‌محور و کارکردگرا بوده هدفی مشخص را با طرحی به‌سامان، طی دوره‌ای مستمر دنبال می‌کند.
وی با قدردانی از پیشگامی استان همدان برای برگزاری نخستین رخداد ژورنال‌کلاب به منظور تبیین و واکاوی کارکردهای اجتماعی کتابخانه‌های عمومی، افزود: این طرح نهاد همسو و حامی موضوع همایش انجمن علمی ارتقای کتابخانه‌های عمومی ایران با عنوان «کارکردهای اجتماعی کتابخانه‌های عمومی» در اهواز است و بسیار خرسندم که اعلام کنم این جلسات در سایر استان‌ها نیز، تا برگزاری همایش انجمن، ادامه خواهد داشت.
فاطمه رستگاری، کتابدار کتابخانۀ عمومی اعتمادیۀ همدان و عضو کارگروه پژوهش و آموزش اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی استان همدان مقاله نشست را با عنوان «کتابخانه‌های عمومی و توسعۀ اقتصادی جامعه: گزارش موفقیت‌ها» نوشتۀ کریستین همیلتون-پنل، ارائه داد.
خلاصه مقاله:
کتابخانه‌های عمومی هر روز ضمن گسترش فعالیت پیشین خود یعنی امانت کتاب، کارکردهای جدیدی یافتند و کتابخانه به محلی اجتماعی بدل شد که به جز امانت کتاب اقدامات دیگری نیز با محوریت مردم در آن انجام می‌شود. اگرچه مشاهده شده که در برخی از کتابخانه‌ها مردم به جز کتاب، وسائل فرهنگی و ورزشی نیز با یکدیگر مبادله می‌کنند و به بحث و تبادل نظر در موضوعات مختلف می‌پردازند، اما این موارد، همه کارکردهای یک کتابخانه نیست.
به عبارت دیگر از آنجا که کتابخانه‌های عمومی، محلی است که اقشار مختلف مردم به صورت داوطلبانه در آن حضور پیدا می‌کنند، میزان اثرگذاری برنامه‌ها و اتفاقات ضریب بیشتری پیدا می‌کند. همین مسأله در حوزه اقتصادی نیز صادق است. یعنی اگر بخواهیم در هر کشوری به مقدار قابل قبولی از تولید ناخالص داخلی دست یابیم و تولید ثروت کنیم، نیاز به ذهن‌هایی داریم که با کارآفرینی عجین شوند. از همین رو کتابخانه‌های عمومی می‌توانند نقش بسیار ویژه‌ای داشته و در این راه جامعه را کمک کنند. علاوه بر این کتابخانه‌ها به کسب و کارهای راه افتاده و یا کسب و کارهایی که در شرف راه‌اندازی هستند نیز می‌توانند مدد برسانند. به همین دلیل «کریستین همیلتون» در مقاله «کتابخانه‌های عمومی و توسعه اقتصادی جامعه: گزارش موفقیت‌ها» به بررسی چند کتابخانه در ایالات متحده امریکا پرداخته و موفقیت‌های آنان را گزارش داده است. در اصل کتابخانه‌ها می‌توانند داده‌های لازم را برای آغاز یک کسب و کار و راهنمایی برای ادامه راه، بروز رسانی و تقویت عقبه اجتماعی یک بنگاه بزرگ و یا کوچک اقتصادی نقش به سزایی ایفا کنند. همیلتون در این مقاله چندین نمونه از کتابخانه‌های عمومی در ایالت متحده امریکا را بررسی می‌کند و کارکردهای اقتصادی آنان را بر می‌شمارد. بدون تردید هر فعالیت اقتصادی برای کسب موفقیت نیاز دارد تا اطلاعات اولیه مناسب برای تولید محصول و یا خدماتی که مردم به آن نیاز داشته باشند را کسب کند تا میزان ریسک را به حداقل ممکن برساند. از همین رو این کتابخانه‌ها هستند که می‌توانند در این زمینه موثر واقع شوند. البته کتابخانه‌ها نه تنها برای کسب و کارهای محلی بلکه برای بنگاه‌های اقتصادی نیز مفید به فایده خواهند بود و به عنوان حلقه واسطی بین مردم و مراکز اقتصادی نقش ایفا می‌کنند. همچنین می‌توانیم کتابخانه‌های عمومی را همکاری قابل اتکا برای واحدهای تحقیق و توسعه (R&D) واحدهای تولیدی بزرگ بدانیم و حتی نقشی در همان اندازه برای کسب و کارهای خرد محلی برای آن متصور شویم.
بدون تردید کتابخانه‌ها می‌توانند در کاهش هزینه تمام شده تولید مؤثر باشند و به تبع آن بر توان رقابت واحدهای تولیدی و خدماتی در بازار بیفزایند. همچنین با کاهش هزینه‌ها، می‌توان به افزایش قدرت خرید مردم نیز کمک کرد که باز هم ردپای کتابخانه‌های عمومی در آن به خوبی قابل مشاهده است.
البته همیلتون کسب این میزان تأثیرگذاری کتابخانه‌ها را ساده نمی‌داند و چالش‌های بزرگی چون کمبود منابع مالی و اطلاعاتی را برمی‌شمارد، اما مهم‌ترین چالش را باورهای ذهنی و موانع تفکری می‌داند؛ به عبارت دیگر اگر کتابداران به این باور برسند که می‌توانند در این حوزه یاری‌گر بدنه اقتصادی جامعه باشند، بسیاری از این موانع برطرف می‌شود.
در این مقاله به کتابخانه‌هایی اشاره شده است که مراکز اطلاع رسانی کسب و کار راه‌اندازی کردند و در این راه مردم را راهنمایی می‌کنند. همانطور که همیلتون اشاره می‌کند کتابخانه‌ها تنها یک گروه خاص را حمایت نمی‌کنند، بلکه باید همه اقشار جامعه را دریابند. بنابراین خدمات‌رسانی به جامعه اقتصادی و کارآفرین نیز در این حوزه می‌گنجد.
از این مقاله چنین بر می‌آید که کتابخانه‌ها می‌توانند محلی برای آشنایی هرچه بهتر افراد و ایجاد گروه‌های موفق اقتصادی شوند. یعنی کتابدار با شناختی که از اعضا پیدا می‌کند و با اشتراک‌گذاری نیازها می‌توانند باعث اتصال افرادی شوند که پیوند آنان منجر به تشکیل یک کمپانی اقتصادی می‌شود.
در پایان هملینتون نتیجه می‌گیرد که کتابخانه‌های عمومی بخشی از اقتصاد محلی هستند و به نوعی یک ثروت عمومی و بستر لازم برای شکل‌گیری، ادامه و موفقیت کسب و کارها به حساب می‌آیند. در کتابخانه‌هایی که نویسنده مقاله بررسی کرده است، کتابداران به اهمیت نقش خود در توسعه این کسب و کارها پی برده و به داستان‌های افراد موفق بها دادند. شاید یکی از مهم‌ترین نتایج این کتابخانه که بر تحقیقات میدانی همه جانبه استوار است این بوده که کتابخانه‌ها بهترین محل برای تأمین اطلاعات مورد نیاز مشاغل خرد، متوسط و حتی بزرگ هستند.
بیان نظرات و پیشنهادات و تجربیات حاضران
پس از ارائه مقاله افراد حاضر در جلسه به نقد و بررسی مقاله مذکور پرداختند که نظرات، پیشنهادات و تجربیات آنها به شرح ذیل است:
دکتر محمد حسن‌زاده، رئیس هیأت مدیره انجمن علمی ارتقا کتابخانه‌های عمومی ایران، با بیان اینکه کتابخانه‌های عمومی از بازیگرانی هستند که دانش انباشته تمام اعصار را در دل خود جا داده‌اند، خاطرنشان کرد: کتابخانه‌های عمومی می‌توانند یک بسته اطلاعاتی را برای مشاوره دادن در حوزه کسب و کار به شهروندان فراهم کند. وی با تأکید بر اینکه کتابخانه‌ها به جای اینکه رسانه باشند، رسانندگی دارند، تصریح کرد: کتابخانه‌های عمومی افراد را به هم می‌رسانند و باعث می‌شود که یک مشاور اقتصادی در کنار صنعت، کشاورزی و تاجر قرار گیرد تا بتوانند در فضای منصفانه مسائل و مشکلات خود را حل کنند و سبک استاندارد زندگی را ارتقا بخشند. وقتی کتابخانه‌ها بخواهند این کارها را انجام دهند نیازمند نیروی انسانی توانمند هستند، بنابراین باید کتابدار اجتماعی یعنی کتابداری که به منابع اطلاعاتی اشراف داشته و نسبت به مراجعه کنندگان شهروندان هم آگاهی داشته باشد و به راحتی با اقشار مختلف مردم ارتباط برقرار کند، در کتابخانه مستقر شود. حسن‌زاده با بیان اینکه شهروندان باید اطمینان یابند که با مراجعه به کتابخانه می‌توانند اطلاعات مورد نیاز خود را تهیه کنند اظهار کرد: کتابخانه‌ها باید به محلی برای عرضه نوآوری‌ها بدل شود تا افرادی که نمی‌توانند به دلیل برخی از محدودیت‌ها در دانشگاه حضور یابند، فرصتی برای ظهور و بروز پیدا کنند.
دکتر منصور کوهی رستمی، مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان خوزستان بیان کرد: کتابخانه‌های عمومی می توانند در امور مختلف اجتماع اثر گذار بوده و به همین دلیل در این همایش، نقش کتابخانه‌ها در حوزه اجتماعی برجسته می‌شود.
دکتر اکبر فلاح نایب رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن و کشاورزی استان همدان ضمن تأیید راهکارهای مقاله مذکور اظهار داشت: می‌توان نقش اقتصاد را در توسعه کتابخانه‌ها و فرهنگ کتابخوانی نیز در نظر گرفت. تولیدکنندگان بسیاری بودند که در حوزه راه‌اندازی و ساخت مراکز فرهنگی از جمله کتابخانه‌ها، سالن‌های آمفی تئاتر، ایجاد مدارس، مراکز علمی دانشجویی و هنرستان‌ها نقش ایفا کرده و مشارکت داشتند.
دکتر حسین یوسفی مشاور کسب و کار با تأکید بر راهکارهای ارائه شده در مقاله به نکات قابل توجهی اشاره نمود: 95 درصد اقتصاد کشورهای بزرگ را کسب و کارهای کوچک تشکیل می‌دهند، بنابراین نقش کتابخانه‌های عمومی در کسب و کارهای کوچک نیز حائز اهمیت است و باید مورد توجه قرار گیرد. مهم‌ترین عامل برای موفقیت در این حوزه کتابداران هستند و باید بتوانند رابطه خوبی بین کتابخانه عمومی، صاحبان مشاغل، دانش‌آموزان و دانشجویان برقرار کنند چرا که این افراد کارآفرینان فردا هستند و آینده شغلی خود را از الان تعیین می‌کند. کتابداران باید مهارت‌های جستجو و تحقیقاتی لازم را داشته و نسبت به پایگاه‌های اطلاعاتی به خوبی تسلط داشته باشند، یکی از کارهای کتابداران جمع‌آوری اطلاعات از مراکز مرجع و در اختیار گذاشتن آن برای متقاضیان است. آشنایی با روش‌های مختلف تحقیق و پژوهش از ملزومات کار کتابداران است تا بتوانند تحقیقات را به صاحبان مشاغل ارائه دهند و به آنان کمک کنند. کتابداران باید از مهارت‌های فناوری اطلاعات لازم برخوردار بوده و با انواع نرم‌افزارها آشنایی داشته باشند. کتابداران باید سواد دیجیتالی لازم برای کار با اینترنت و شبکه‌های اجتماعی را نیز دارا باشند همچنین لازم است که کتابدار به زبان‌های بین‌المللی به ویژه انگلیسی آشنایی داشته باشد. آشنایی با اصول علم اقتصاد، کارآفرینی، قوانین تجارت نیز برای کتابداران لازم بوده و می‌توانند با شرکت در کمیسیون‌ها و جلسات اتاق‌های بازرگانی این اطلاعات را به دست آورند.
دکتر بهروز بیات از اساتید دانشگاهی رشته علم اطلاعات و دانششناسی نیز پیشنهاد کرد: کتابخانه‌ها می‌توانند با فراهم‌کردن یک پایگاه اطلاعاتی به افرادی که خواهان راه‌اندازی کسب و کارهای استارت‌آپی هستند خدمات ارزان ارائه دهند و درآمد نیز کسب کنند.
دکتر محسن نوکاریزی، عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی و عضو انجمن ارتقا کتابخانه‌های عموی ایران نیز اظهار داشت که در موارد مطرح شده هیچ گونه اشاره‌ای به بعد فرهنگی کتابخانه‌ها نشده است و برخلاف نظر نویسنده تأکید داشتند که معانی توسعه، پیشرفت و رشد با یکدیگر متفاوت است. وی همچنین خواهان جلب توجه بیشتر مسؤولان و سیاست‌گذاران به کتابخانه‌ها و کارکردهای آن شد.
دکتر روح‌الله منوچهری، مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان فارس نیز ضمن تأیید راهکارهای اشاره شده در مقاله اظهار کرد: همواره مقاومت در برابر تغییر به ویژه در کتابداران وجود دارد و ما به تغییر نگاه‌ها نیاز داریم و این تغییر نگرش باید همزمان با ارائه آموزش‌ها به افراد در مدارس و دانشگاه‌ها صورت گیرد.
دکتر پرویز اذکایی از اساتید برجسته تاریخ و فلسفه نیز اظهار نمود در ابتدا باید مشکل عدم استقبال از کتابخانه‌های عمومی حل شود و سپس در گام بعدی به کارکردهای اجتماعی به خصوص اقتصادی آن پرداخته شود. همچنین اذعان داشت که کتابخانه‌ها نباید به بنگاه اقتصادی تبدیل شوند و باید سعی نمایند فقط رابط بین افراد و مشاغل باشند و به تفاوت ماهیت کتابخانه‌های ایران و آمریکا که هر کدام کارکرد و قابلیت خاص خود را دارند اشاره نمود.
دکتر احمد شعبانی استاد علم اطلاعات و دانششناسی دانشگاه اصفهان بیان کرد: مقایسه کتابخانه های آمریکا با کتابخانه‌های ایران مقایسه مناسبی نبوده و با توجه به فرهنگ حاکم در هر جامعه‌ای موارد بررسی و مقایسه گردد. به عنوان مثال کتابخانه‌های عمومی آمریکا براساس خواسته مردم شکل گرفته است در حالی که شکل‌گیری کتابخانه‌های عمومی ایران به صورت دستوری بوده، پس قاعدتاً نقش این دو در جامعه خود کاملاً متفاوت است.
دکتر حسین وکیلی‌مفرد از اساتید گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی همدان با نگاه فرهنگی و تأکید فرهنگ بر مسائل اقتصادی جامعه مقاله مورد نظر را نقد کرده و بیان داشت فعالیت‌های فرهنگی کتابخانه‌ها بر مسائل اقتصادی جامعه مؤثر است و به پیشبرد آنان کمک می‌کند، کتابخانه‌ها نباید منتظر مراجعه‌کننده بمانند و باید به سمت جامعه و جذب مخاطب حرکت کنند.
دکتر محمدرضا امیری از اساتید گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی همدان ضمن اشاره به اهمیت فرهنگ سازمانی بیان داشت در خصوص کارکردهای اقتصادی کتابخانه‌های عمومی ابتدا باید نقش دولت‌مردان و سیاست‌گذاران در توسعه کتابخانه‌های عمومی مورد بررسی قرار گیرد و سپس با آموزش در دانشگاه‌ها نگاه کتابداران به این مسئله تغییر نماید.
دکتر حسین اصغرنژاد، از فعالان عرصه کتاب و نشر نیز گفت: کتابخانه عمومی باید یک نهاد مردمی باشد به طوری که صدای مردم را منعکس کند چرا که کتابخانه موجود زنده است پس باید برای زنده ماندن با ارگان‌های موجود در اجتماع ارتباط برقرار نماید که از جمله این ارگان‌ها بنگاه‌های اقتصادی است.
خانم الهام نظری‌منظور، کتابدار کتابخانه عمومی مشارکتی ولایت، ضمن توصیف موقعیت مکانی این کتابخانه به بیان تجربیات خود در این کتابخانه پرداخت و بیان کرد: «فرهنگسرای ولایت برای اولین بار در کشور در جهت توسعه کسب و کار و کارآفرینی در منطقه کم برخوردار خضر راه‌اندازی شد. این رویداد سازنده حاصل تلاش و همکاری ادارات و سازمان‌های مختلفی از جمله، اداره کل کار تعاون و رفاه اجتماعی، سازمان تأمین اجتماعی، اداره‌کل فنی و حرفه‌ای، صندوق کارآفرینی، سازمان بهزیستی، کمیته امداد امام خمینی (ره)، شورای شهر و شهرداری همدان است که به‌طور ویژه ارتقای سطح کیفی و کمی کسب و کارهای خانگی را در اهداف و برنامه‌های خود دارد؛ و با توجه به اینکه کتابخانه عمومی ولایت نیز در این فرهنگسرا واقع‌شده است، این کتابخانه درصدد برآمد در راستای حمایت از برنامه فرهنگسرا، منابع و برنامه‌های خود را با آن هم‌راستا کند. به همین علت بخشی از منابع مخزن کتابخانه به کتاب‌های مرتبط با موضوع‌های کسب و کارهای خانگی، صنایع و کشاورزی اختصاص یافت؛ تا هنرجویان در کنار گذراندن دوره‌های آموزشی با مطالعه کتاب‌های مرتبط با آن همزمان با دانش نظری و شیوه‌های عملی حرفه مورد نظر آشنایی یابند. اما متأسفانه کتابخانه با کمبود منابع مواجه است و برای خدمت بهینه به حرفه‌مندان کسب و کارهای خانگی نیازمند تقویت منابع است». نظری‌منظور در ادامه به ذکر یک مورد از فعالیت‌های کتابخانه پرداخت و اشاره نمود: «کتاب آموزش خیاطی فیروزه: خیاطی بدون الگو در جمع هنرجویان کلاس خیاطی معرفی شد و منجر به استقبال قابل توجه هنرجویان کلاس خیاطی گردید و به دلیل مراجعه مکرر هنرجویان کلاس برای امانت این کتاب، به‌ناچار رزرو کتاب و امانت آن به صورت دوره‌ای انجام شد تا همه بتوانند از آن بهره‌مند شوند».
خانم فاطمه رستگاری کتابدار کتابخانۀ عمومی اعتمادیۀ همدان در خصوص یکی از تجربه‌های این حوزه بیان داشت: «به‌منظور برگزاری برنامه جشن امضای کتاب یکی از نویسندگان بومی در کتابخانه اعتمادیه این کتابخانه با همکاری انتشارات ایران‌زمین از هر عنوان کتاب نویسنده کتاب، سه نسخه با 20 درصد تخفیف در اختیار اعضای کتابخانه قرار داد تا بتوانند در این مراسم شرکت نمایند. این مسئله با استقبال اعضای کتابخانه مواجه شد و مدیر این انتشاراتی هم اذعان داشت از زمان اجرای این طرح سود بیشتری عایدش شده است». رستگاری در ادامه گفت: «به دلیل موفقیت این طرح و استقبال اعضای کتابخانه و ناشر تصمیم گرفته شد این طرح با سایر انتشاراتی‌ها و کتاب‌فروشی‌ها نیز ادامه یابد.
خانم فائزه امینیان کتابدار کتابخانه برادران شهید حجازی همدان نیز عنوان نمود که به دلیل اداره متمرکز نهاد کتابخانه های عمومی بسیاری از راهکارهای ارائه شده در مقاله قابلیت اجرایی ندارند.
خانم مرضیه خوشبخت از کتابداران کتابخانه مرکزی همدان بیان کرد: کتابخانه‌ها نقش بسزایی در درآمدزایی افراد هر چند به میزان کم دارند و به موازات آن در توسعه اقتصادی جامعه تأثیرگذار هستند.
آقای عمران قربانی کتابدار کتابخانه مرکزی همدان، طرحی با عنوان «در جستجوی چه می‌باشی» پیشنهاد کرد، به این صورت که با ایجاد یک بانک اطلاعاتی از مهارت‌های تخصصی اعضای کتابخانه، نیازمندی‌های سایر اعضای کتابخانه که متقاضی یادگیری این مهارت‌ها هستند، برطرف خواهد شد.
گفتنی است با توجه به برگزاری همایش کارکردهای اجتماعی کتابخانه‌های عمومی، در این نشست پیشنهاد شد یک کتابخانه در شهر لالجین که به شهر جهانی سفال معروف است، ضمن تعریف و اجرای کارکردهایی اقتصادی برای صاحبان کارگاه‌های سفالگری و فعالان این حوزه، نتایج را در همایش ارائه نماید و یک بخش از همایش نیز با عنوان «کارآفرینان آینده» به طرح‌های مرتبط اختصاص یابد و در کنار آن، ایده‌های اعضای کودک و نوجوان کتابخانه‌های عمومی برای کارآفرینی آتی نیز مجال عرضه پیدا کند.
برای دریافت فایل‌های مرتبط با این جلسه بر روی آیکون مورد نظر کلیک نمایید:
اصل مقاله 
فایل ترجمه 
فایل پاورپوینت  |
