نقش و جایگاه کتابخانه‌های عمومی در ساخت اجتماع
 

در نشست ژورنال‌ کلاب استان خراسان رضوی مطرح شد:

•  منظور از ساخت اجتماع در کتابخانه‌های عمومی چیست؟
• کتابخانه‌های عمومی در حال حاضر چه نقشی در ساخت اجتماع دارند؟
• کتابخانه‌های عمومی برای ایفای این نقش به صورت قوی‌تر چه کارهایی می‌توانند انجام دهند؟
•  دلایل موفقیت نمونه‌های ساخت اجتماع در کتابخانه‌های عمومی کدامند؟

فهیمه صبوری کتابدار فهرست نویس استان به ارایه مقالات انتخاب شده پرداخت و عنوان کرد: مقالاتی که در جلسه بررسی خواهد شد دو مقاله از ریچل اسکات است که در سال 2011 به چاپ رسیده است. عنوان این دو مقاله عبارتند از «نقش کتابخانه‌های عمومی در ساخت اجتماع» و «راهبردهایی که کتابخانه‌های عمومی برای ساخت اجتماع به کار می‌برند». دلیل انتخاب این دو مقاله و ارایه هر دو آنها در این جلسه این است که دو مقاله به هم پیوستگی دارند. پیوستگی این دو مقاله از آنجا مشخص می‌شود که این دو مقاله به دنبال پاسخ به چهار پرسش زیر هستند:
1. منظور از ساخت اجتماع در کتابخانه‌های عمومی چیست؟
2. کتابخانه‌های عمومی در حال حاضر چه نقشی در ساخت اجتماع دارند؟
3. کتابخانه‌های عمومی برای ایفای این نقش به صورت قوی‌تر چه کارهایی می‌توانند انجام دهند؟
4. دلایل موفقیت نمونه‌های ساخت اجتماع در کتابخانه‌های عمومی چیست؟
مقاله نخست به نقش کتابخانه‌های عمومی در ساخت اجتماع می‌پردازد. در این مقاله به صورت نظری مفاهیم ساخت اجتماع توسط کتابخانه‌های عمومی مورد بررسی قرار می‌گیرد. کتابخانه عمومی یکی از عوامل ترویج عدالت اجتماعی بین مردم است چرا که به روی همگان باز است، امکان دسترسی به اطلاعاتی را فراهم می‌کند و به مردم کمک می‌کند تا زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی خود را بهبود ببخشند. همان‌طور که می‌دانید فراهم کردن دسترسی به اطلاعات همواره مهم‌ترین و اولین هدف کتابخانه‌های عمومی بوده است. کتابخانه‌های عمومی از نظر فیزیکی و مجازی این عقیده را منعکس می‌کنند که مردم فارغ از سن، جنس، نژاد، سطح درآمد، مهارت، یا سطح آموزشی که دیده‌اند، حق دسترسی مساوی به دانش و اطلاعات را دارند. اما امروز کتابخانه‌ها نقش جدیدی را به عهده گرفته‌اند. کتابخانه‌های عمومی نقش جدید خود را به عنوان مرکز اجتماع به خوبی درک کرده‌اند. امروز کتابخانه‌ها خود را به عنوان درمانی برای ناهنجاری‌های اجتماعی، به عنوان دانشگاه مردم، و عاملی برای کمک به تربیت شهروندان خوب از طریق آموزش و سواد آموزی می‌بینند.

در حالی‌که فراهم‌آوردن دسترسی به اطلاعات هنوز کارکرد مهمی در کتابخانه‌های عمومی است، اما آنچه که مردم در کتابخانه‌ها بر آن ارزش می‌نهند، آینده کتابخانه‌ها را تضمین می‌کند. انجام کاری که بتوانیم از طریق کتابخانه‌های عمومی اجتماع‌های قدرتمند ایجاد کنیم، باعث پیشرفت کتابخانه در آینده می‌شود. بنابراین کتابخانه‌ها چه از طریق امانت کتاب و منابع، اجرای رویدادها و برنامه‌ها و چه صرفاً فراهم‌کردن فضای بحث و گفتگو، نقش مهمی در گسترش دانش و درگیر کردن افراد در مشارکت و فعالیت در اجتماع دارند.
توسعه اجتماع به موضوعات اقتصادی، اجتماعی، نیازها و منابع مرتبط است که می‌تواند از پیشرفت‌های فیزیکی به برنامه‌های اجتماعی و توسعه اقتصادی منتهی شود. بنابراین ساخت اجتماع حوزه‌ای از فعالیت‌هایی است که به ساخت یا تقویت اجتماع در بین افراد یک منطقه (مانند محله) یا با علایق مشترک انجام می‌شود. از طیف گسترده‌ای از فعالیت‌ها می‌توان برای ساخت اجتماع استفاده کرد. فعالان اجتماعی، ساخت اجتماع را به‌عنوان ابزاری برای افزایش عدالت اجتماعی، رفاه فردی و کاهش آسیب افراد محروم و ترد شده در جامعه تلقی می‌کنند.
«کتابخانه‌های عمومی یکی از سرمایه‌های مهم اجتماعاتی است که ما در خدمت آنها هستیم و می‌تواند به تقویت این اجتماعات کمک کند. در حال حاضر پنج حوزه وجود دارد که کتابخانه‌های عمومی در ایجاد جوامع پر رونق مشارکت دارند:
1. کتابخانه‌های عمومی به عنوان مجرایی برای دسترسی به اطلاعات و یادگیری، خدمات ارائه می‌دهند؛
2. کتابخانه‌های عمومی پذیرش اجتماعی و تساوی حقوق را تشویق می‌کنند؛
3. کتابخانه‌های عمومی مشارکت مدنی را تقویت می‌کنند؛
4. کتابخانه‌های عمومی پلی بین منابع و مشارکت جامعه ایجاد می‌کنند؛
5. کتابخانه‌های عمومی حیات‌بخشی اقتصادی را در جامعه ترویج می‌کنند.
تقریباً همه مردم می‌خواهند یاد بگیرند. کتابخانه‌های عمومی نقش مهمی در فراهم کردن منابعی دارند که مردم بتوانند چنین فرصت‌هایی را به‌دست آورند. از طریق آموزش، مردم درک بیشتر از جهان، افزایش اعتماد به نفس و توانایی را تجربه کرده و فرصت‌های جدید را به‌دست می‌آورند. عاملی که باعث پشتیبانی مالی مردم از کتابخانه‌های عمومی می‌شود، چیزی که اکثر ما همیشه اعتقاد داشته‌ایم یعنی استفاده از کتابخانه نیست، بلکه پتانسیل آنها یعنی توانایی کتابخانه‌های عمومی برای کمک به مردم است.
کتابخانه با گسترش آگاهی از جهان، درک افراد را ارتقا می‌دهد: بسیاری از کتابخانه‌های عمومی از طریق برنامه‌، نمایش و بحث و گفتگو برای گسترش درک فرهنگی جامعه و آگاهی از جهان تلاش می‌کنند. این نقش می‌تواند تاب‌آوری افراد را افزایش دهد: «به این معنا که اگر موفق به ایجاد عرصه‌هایی می‌شویم که افراد متعلق به فرهنگ‌های مختلف بتوانند با یکدیگر ملاقات و ارتباط برقرار کنند، احتمالاً تاب‌آوری و تحمل افراد رشد خواهد کرد». «زیرساخت دموکراسی تاب‌آوری و تحمل است. تحمل یعنی این که ما در معرض ارزش‌ها، علایق و ترجیحات دیگری نسبت به خودمان قرار می‌گیریم، و با وجود آنها کنار می‌آییم و آنها را می‌پذیریم».
کتابخانه‌های عمومی از موفقیت تحصیلی پشتیبانی می‌کند: کتابخانه‌های عمومی نقش مهمی در پشتیبانی تحصیلی دانش‌آموزان دارند. کتابخانه‌ها علاوه بر کمک به انجام تکلیف مدرسه، برای موفقیت در مدرسه، دسترسی به منابع آنلاین را برای جامعه‌ای که در آن همه به اینترنت دسترسی ندارند، فراهم می‌کنند.
آموزش مستقیم در کتابخانه: علاوه بر این نقش حمایتی کتابخانه‎ها آموزش‌های مستقیم را از طریق آموزش رسمی به صورت رایگان و در اختیار بسیاری از گروه‌ها قرار می‌دهند چهار حوزه از برنامه‌ها به طور ویژه به آموزش مستقیم اختصاص دارد.
1. برنامه‌های کودکان: سواد مقدماتی آمیزه‌ای از فعالیت‌های یادگیری است. زمان داستان معمولاً بخشی از آن است. مشارکت یا آموزش والدین هدف دوم است. امانت کتاب دلیل سوم برنامه‌ها است. آموزش و پرورش پرستاران کودک در حوزه مهارت‌های سواد آموزی اولیه اغلب چهارمین جنبه است.
2. سواد اولیه دوران کودکی و بزرگسالان: در جوامع با سطح سواد پایین‌، «کتابخانه عمومی [می‌تواند] ... یک محیط مناسب و خوشنام برای ابتکارات خاص در زمینه سوادآموزی باشد» از برگزاری کلاس‌ها گرفته تا کارگاه‌های آموزشی و سری سخنرانی در رویدادها.
3. انگلیسی به عنوان زبان دوم: برای مراجعین غیرانگلیسی یا افرادی که زبان انگلیسی زبان دوم آنهاست، مجموعه‌های چندزبانه ضروری است. مجموعه‌های کتاب باید منعکس‌کننده نیاز جامعه باشند.
4. کلاس‌های رایانه‌ای و سواد دیجیتالی: مهارت‌های رایانه‌ای و دسترسی به اینترنت برای کار، زندگی و برقراری ارتباط در جامعه بسیار مهم است. امروزه خدمات کتابخانه‌ای معمولاً شامل موارد زیر شده اما به این موارد محدود نمی‌شوند: آموزش شغلی و ادامه تحصیل، رزومه‌نویسی، مشاوره شغلی، و آموزش پایه سواد اطلاعاتی، از جمله سواد دیجیتالی و و سایر سوادها. با پیشرفت فناوری، کتابخانه به عنوان مکانی مطمئن برای مراجعه‌کنندگان و آموختن مهارت‌های جدید و چگونگی استفاده از فناوری مدرن، به آنها کمک می‌کند تا یادگیری و پیگیری علایق خود را ادامه دهند.
داشتن مکانی برای رفتن به جز خانه و محل کار، باعث می‌شود تا افراد به آرامش برسند و به روش‌های غیررسمی با دیگران تعامل داشته باشد. افرادی که مکان‌هایی به جز خانه و محل کار خود دارند به احتمال زیاد دوستی‌های اجتماعی ایجاد می‌کنند. روانشناسان می‌گویند: «کیفیت ارتباط اجتماعی یک فرد از مهم‌ترین عوامل بهبود زندگی است. در هر سنی، مرگ و میر افرادی که کمترین ارتباطات اجتماعی را دارند بیش از سه برابر بیشتر از افرادی است که بیشترین ارتباطات اجتماعی را دارند.» مردم برای توسعه این روابط غیررسمی و ایجاد ارتباط با دیگران در جامعه، به مکان‌هایی نیاز دارند که بتوانند به آنجا بروند.
مکان سوم: کتابخانه‌های عمومی به عنوان مکان‌های سوم عمل می‌کنند و مکانی را فراهم می‌کنند که افراد بتوانند به‌طور غیر رسمی در کنار یکدیگر جمع شوند و با هم ملاقات کنند. برای افراد به سه دلیل اهمیت دارد که با یکدیگر مشارکت کنند:

• با آشنا شدن افراد با یکدیگر، روابطی برقرار می‌شود که اعتماد به نفس عمومی را برای رفع مشکلات آتی ایجاد می‌کند.
• گروه‌های کتابخانه، به حل مشکلات جامعه کمک می‌کنند و افراد از طریق ارتباطات غیررسمی در این گروه‌ها درگیر می‌شوند.
• مشارکت به مردم می‌آموزد چگونه با دیگران همکاری کنند و این توانایی جامعه را در ایجاد اراده سیاسی برای مقابله با مشکلات آینده خود تقویت می‌کند.

• کتابخانه‌های عمومی اطلاعات و منابع را برای گروه‌های جامعه فراهم می‌کنند؛
• کتابخانه‌های عمومی به مشاغل کوچک کمک می‌کنند؛
• کتابخانه‌های عمومی در مواقع بیکاری به افراد برای یافتن شغل کمک می‌کنند؛
• کتابخانه‌های عمومی به والدین کمک می‌کنند تا فرزندان خود را در خانه آموزش دهند؛
• کتابخانه‌های عمومی به‌طور کلی دسترسی به اطلاعات بهداشتی، خدمات دولتی، سازمان‌های غیرانتفاعی و اطلاعات فراهم می‌کنند؛
• کتابخانه‌های عمومی مهاجران و پناهندگان را با منابع مرتبط کرده و به فرهنگ‌پذیری کمک می‌کند.

 
حیات بخشی اقتصادی
توسعه‌دهندگان و برنامه‌ریزان شهر، کتابخانه‌های عمومی را راهی عالی برای جذب مردم به این مناطق تازه توسعه‌یافته می‌دانند که در آن همه نیازهای خدماتی آنها برآورده می‌شود.
کتابخانه‌های عمومی غالباً از تلاش‌های توسعه مجدد حمایت می‌کنند: بسیاری از شهرها از کتابخانه اصلی خود به عنوان یک عامل کمک‌کننده برای توسعه مجدد منطقه شهر استفاده می‌کنند. کتابخانه مرکزی شهر با ایفای نقش به عنوان یک دروازه اطلاعاتی، فضای عمومی و مقصد گردشگری، به یک عامل مؤثر در اقتصاد، یک عامل کمک‌کننده برای برای احیا و توسعه در مرکز شهر و یک نماد جدید برای شهر تبدیل می‌شود.
ساخت کتابخانه برای پاسخ به نیازهای عمومی شهری: ما قبلاً کتابخانه‌ها را به صورت مستقل و با کمترین تأثیر بر روی محیط اطراف می‌ساختیم. اکنون تمرکز ما بر این است که بخشی از مکان‌های عالی و در همکاری با افراد اطراف خود باشیم. باید مشارکت بین شهر و کتابخانه شکل بگیرد و نیازها در آن در همان ابتدا مورد بحث قرار گیرد، تعادل در نظر گرفته شود. کتابخانه‌های عمومی باید جایی باشند که تلاش‌های پشتیبانی و توسعه در کنار هم می‌آیند تا موفقیت پروژه‌های مشترک را تضمین کنند.
کتابخانه‌های عمومی از طریق آموزش، دسترسی، برابری، مشارکت و فراهم کردن فضای بحث و گفتگو، جوامعی که در آن زندگی می‌کنیم را تقویت می‌کنند. متأسفانه، بسیاری از کاربران و غیرکاربران ما، اکثراً، هنوز به کتابخانه‌های عمومی به عنوان مخزن کتاب فکر می‌کنند. درک نقش ما در ساخت جامعه و امکان بیان این نقش برای کارهایی که انجام می‌دهیم ضروری است. توانایی ما در گوش دادن و برآورده کردن نیازهای جوامع ما نیز به همان اندازه مهم است. کتابخانه عمومی باید مطابق با چالش‌های جاری و آینده تنظیم شود. بنابراین وظیفه ما به عنوان کتابدار این است که به مردم کمک کنیم تا بفهمند که وجود کتابخانه برای آنهاست و مأموریت ما تأمین نیازهای آنها است. برای انجام این کار به طور مؤثر، باید از مردم بپرسیم که به چه چیزی نیاز دارند و چه چیزی را از کتابخانه خود می‌خواهند و در واقع به آنچه می‌گویند گوش فرا دهیم. سپس خدمات خود را تنظیم کنیم تا به بهترین نحو این نیازها را برآورده کنیم.
اسکات در مقاله دوم چهار نمونه ساخت اجتماعات محلی را مورد بررسی قرار داده و تلاش می‌کند که توسط این چهار نمونه به درک چگونگی تلاش کتابخانه برای ساخت اجتماعات محلی به صورت علمی کمک کند. این چهار نمونه عبارتند از:
1- برنامه‌های کتابخانه‌ای برای ساخت اجتماع؛
2- کمپین «کتابخانه برای همگان» سیاتل؛
3 - کتابخانه‌ها در مجتمع‌های خرید؛
4- مشارکت برای استفاده از فضای مشترک.
 
برنامه‌های کتابخانه‌ای برای ساخت اجتماع
برنامه‌های کتابخانه‌ای نقاط دسترسی افراد در اجتماعات محلی هستند زیرا منابع اطلاعات و فرصت‌هایی که افراد به آنها علاقه‌مند هستند را فراهم می کند. نیاز به چنین ارتباطاتی به‌ویژه در جوامع فاقد امکانات رفاهی اهمیت بیشتری دارد. کتابخانه یک منبع مهم برای گروه‌های محروم است. بنابراین هدف این برنامه‌ها برآوردن نیازهای گروه‌های اقلیت و ایجاد اجتماعات محلی است. کتابخانه از طریق این برنامه‌ها امکان آموزش مستقیم را فراهم می‌آورد و کتابخانه مجرای ارتباطی یادگیری و دسترسی به اطلاعات می‌شود.
یکی از برنامه‌های محلی که به کودکان متعلق به اقلیت‌های نژادی و خانواده‌های آنها خدمت‌رسانی می‌کند ساعت قصه‌گویی به زبان محلی است. سیستم کتابخانه‌های کینگ‌کانتی این برنامه را به هشت زبان ارائه می‌دهد. این برنامه به وسیله کسانی که به همان زبان مادری صحبت می‌کنند، اجرا می‌شود. قصه‌گویان داوطلب برای قصه‌گویی آموزش می‌بینند و با کارکنان و منابع کتابخانه آشنا می‌شوند. در طول ساعت قصه‌گویی کتابداران کودک نیز حضور دارند و سؤالات حاضرین پاسخ می‌دهند. منابع شاخص را معرفی می‌کنند و باعث رشد روابط بین والدین و کودکان می‌شوند. برنامه هایی مثل ساعت قصه‌گویی مشارکت کتابخانه و قصه‌گویان اجتماع محلی را نشان می‌دهد.
برنامه‌های دیگری مثل برنامه آموزش زبان اسپانیایی و کلاس‌های تربیت فرزند نیز به زبان محلی نیز اجرا می‌شود. این برنامه‌ها به صورت کارگاه‌های هشت هفته‌ای است و آگاهی از اهمیت دارابودن سواد مقدماتی و آماده کردن کودکان برای مدرسه از مباحث مطرح شده است. برنامه مهمانی سواد مقدماتی به اسپانیایی به اهمیت پرورش کودکان دوزبانه تأکید می‌کند. وقتی کودک به مدرسه می‌رود بعضی از خانواده‌ها اهمیت زبان بومی خود را فراموش می‌کنند. از طریق این برنامه ابزارهای آموزشی در اختیار والدین قرار می‌گیرد که مهارت‌های اولیه زبانی را در خانه به کودک خود بیاموزند. بنابراین وقتی بچه‌ها وارد مدرسه می‌شوند در سطح مساوی با همسالان آمریکایی خود قرار دارند. این برنامه مثل یک مهمانی برگزار می‌شود که در آن خانواده‌ها با یکدیگر وارد گفتگو می‌شوند و به این ترتیب اجتماعی محلی ساخته می‌شود. حضور در یک اجتماع جدید ممکن است هراس‌انگیز باشد ولی این برنامه به شکستن برخی دیوارها و فاصله موجود بین مردم کمک می‌کند. از طریق این ارتباطات است که خانواده‌های اسپانیایی‌زبان اعتماد به نفس به‌دست می‎آورند و از منابع و همچنین فرصت‌های بیشتر برای مشارکت در جامعه آگاهی می‌یابند.

کمپین «کتابخانه برای همه» سیاتل
فرایند کار «کتابخانه برای همه» در سال 1998 شروع شد. هیئت امنای کتابخانه‌های سیاتل با مشاوران خود به بحث و گفتگو نشستند تا به استراتژی برای انتخاب معماری، مفاهیم طراحی و ایده‌های عمومی در مورد چگونگی اجرای این فرایند، دست یابند. سپس برای بحث و تبادل نظر راجع به علائق افراد اجتماع و ویژگی‌های ساخت کتابخانه، اجتماع محلی را مشارکت دادند. صدها نشست را برای شناخت نیازهای مراجعان برگزار کردند که باعث شد تیم طراحی بیشتر به جامعه نزدیک شود و جامعه نیز با تیم طراحی مشارکت داشته باشد.
کتابخانه‌های عمومی از این گفتگوها آموختند برای جامعه چه چیز مهم است و سپس تلاش کردند خواست آنها را در ساختمان کتابخانه منعکس کنند. علاقه‌مندی شهروندان در پاسخ به «کتابخانه برای همه» بسیار فراگیر بود. اما مهم‌تر از همه حضور گروه‌های محروم در این اجتماع بود. افرادی که هیچگاه مشارکت داده نمی‌شدند و اختیاری به آنها داده نمی‌شد. اما اجرای این برنامه به جوامع مختلف نشان داد آنها هم می‌توانند در شهری که زندگی می‌کنند مشارکت کنند. در واقع تیم «کتابخانه برای همه» قصد داشت کتابخانه‌هایی بسازد که شهروندان مالک فضایی باشند که از آن استفاده می‌کنند. تأثیر «کتابخانه برای همه» فقط راجع به ساختمان کتابخانه نیست، بلکه راجع به کتابخانه قوی با حمایت مردمی است که از آن استفاده می‌کنند.

کتابخانه در مرکز خرید
تعبیه یک کتابخانه عمومی در یک مرکز خرید هم به مرکز خرید سود می‌رساند هم به سیستم کتابخانه‌ای. کتابخانه نه تنها مردم را به مرکز خرید می‌کشاند، بلکه کاری که انجام می‌دهد به نحوی برای ساخت اجتماع مفید است. این برنامه از مفهومی پشتیبانی می‌کند که می‌گوید اگر فضاهای جذابی به وجود آورید مردم وقت خود را در آنجا می‌گذرانند و همچنین ممکن است پول هم خرج کنند.
اگر مرکز خرید مرکز فعالی باشد مردم از قبل آنجا هستند و کتابخانه هم به این ترتیب درمرکز خرید کشف می‌شود. مشارکت با مرکز خرید باعث می‌شود کتابخانه به گروه‌هایی خدمت بدهد که قبلاً به آنها خدمت داده نمی‌شد. اگر کتابخانه با مرکز خرید خوبی تبدیل به تیمی ‌شوند که به مردم کمک می‌رساند، می‌توانند مناسبت‌های زیادی را با هم و به صورت مشترک برگزار کنند. طراحی کتابخانه‌های مرکز خرید و اداره آنها یکی از ارزان‌ترین گزینه‌های سیستم کتابخانه‌ای است. از سوی دیگر کتابخانه‌ها مردم را به مرکز خرید می‌کشانند. مردم فروشگاه‌های مختلف را می‌بینند و اغلب خرید می‌کنند که این باعث رونق اقتصادی مرکز خرید می‌شود. مردم نیز این را می‌دانند که در زمانی که به کتابخانه مراجعه می‌کنند می‌توانند خرید را هم انجام دهند. از سوی دیگر مراکز خرید اغلب در مسیرهای حمل و نقل عمومی هستند که دسترسی به آنها را آسان می‌سازد. یک دسته از کارها را می‌توان هم‌زمان با هم انجام داد که صرفه‌جویی در وقت مردم را در بر دارد. کتابخانه دسترسی به کامپیوتر و اینترنت را برای عموم فراهم می‌کند. تلفیق کتابخانه با سالن اجتماعات شهری، فروشگاه‌ها و دیگر خدمات، به مردم فضایی برای انجام کار در زمان حضور در اجتماع می‌دهد و ممکن است افراد و منابعی را ببینند که اگر این امکان نبود هرگز با آنها مواجه نمی‌شدند. در ادامه چند نمونه موفق عینی در وجود کتابخانه در مراکز خرید اشاره می‌شود.
توسعه استفاده از فضای مشترک و مشارکت، شیوه مناسبی برای ساخت جامعه محلی است. توسعه استفاده از فضای مشترک مخصوصا به شهرها و جوامعی مرتبط هستند که نیاز به احیای دوباره دارند. کتابخانه‌ها از طریق گردهم‌آوردن منابع و پشتیبانی جامعه برای پروژه‌های بزرگ‌تر می‌توانند به احیای دوباره کمک کنند.
در پایان آنچه که اسکات در تمامی بخش‌های این مقاله مورد تأکید قرار می‌دهد این است که باید به متحول شدن ادامه دهیم. هیچ سازمانی کامل نیست. یک سازمان موفق باید برای تعالی تلاش کند و خود را با محیط در حال تغییر تطبیق بدهد. باید ذهن خود را باز کنیم و وسیع‌تر بیاندیشیم و به این فکر محدود نشویم که این فعالیت‌ها، جزو وظایف کتابخانه نیست. ما فقط کتاب و خدمات اینترنت را برای اعضای خود فراهم نمی‌کنیم، بلکه به جامعه کمک می‌کنیم و این کار را به روش‌های متنوعی انجام می‌دهیم. اگر به جامعه گوش کنیم و از ساختمان‌های کتابخانه خود خارج شویم، درک می‌کنیم که نیازهای برآورده نشده اجتماع چه هستند و در آنجاست که می‌توانیم به ساخت اجتماع کمک کنیم.
 
کتابخانه‌های عمومی به عنوان مکان سوم
حجت‌الاسلام علی‌اکبر سبزیان مدیرکل کتابخانه‌های عمومی خراسان رضوی، با اشاره به نظریه «مکان سوم» گفت: امروزه در بررسی عملکرد و کارآیی کتابخانه‌های عمومی باید با استناد به نظریه مکان سوم به تأثیرگذاری کتابخانه‌ها در اجتماع بپردازیم. همواره در زندگی مردم به جز خانه و محل کار، مکان‌های سومی وجود دارد که به مردم اجازه می‌دهد از وقت و زمان خود نهایت استفاده را کرده و از زندگی خود لذت ببرند. این مکان سوم می‌تواند کتابخانه عمومی باشد. در بررسی عملکرد کتابخانه‌ها توجه به این نکته ضروری است که ببینیم کتابخانه‌ها چقدر توانسته‌اند فضایی برای حضور مردم به عنوان مکان سوم زندگی برای گفتگو و درکنار هم بودن و لذت بردن از زندگی فراهم کنند. یکی از کارکردهای کتابخانه‌های عمومی کاهش آسیب‌های اجتماعی، تحکیم خانواده، افزایش تاب‌آوری جامعه و توانمندسازی کودکان و دانش‌آموزان یاد کرد با وجود این کارکردها کتابخانه‌های عمومی می‌توانند به عنوان بهترین مکان سوم در اجتماع معرفی شوند.
در سال‌های اخیر اتفاقات خوبی در حوزه کتابخانه‌های عمومی رخ داده است. امروز کتابخانه‌های عمومی، فرهنگسراهای اجتماعی و کتابداران پیام‌آوران دانایی و آگاهی هستند. کتابخانه‌ها به نوعی معبد اجتماعی یعنی محلی برای تربیت، تعالی و تزکیه نفوس شهروندان هستند. پژوهش‌های انجام شده در حوزه کتابخانه‌های عمومی نیز می‌تواند در راستای تبیین مؤلفه تبدیل کتابخانه‌ها به فرهنگسراهای اجتماعی تعریف شوند و به تخصصی شدن کتابخانه‌ها کمک کنند.
اکنون با توجه به نظریه مکان سوم، مهم‌ترین پرسشی که می‌توان مطرح کرد این است که آیا کتابخانه‌های عمومی در حال حاضر انتخاب مردم به عنوان مکان سوم زندگی هستند یا خیر؟

بحث و تبادل نظر حاضران در جلسه
سبزه‌بین، کتابدار فرهنگسرای رسانه مشهد، به نقش و اهمیت اخلاق کتابداران در جذب افراد به کتابخانه‌های عمومی به خصوص در کتابخانه‌های مخصوص کودکان تأکید کرد. سپس وی به ارائه تجربیات خود در خصوص مشارکت کتابداران در برنامه‌های مشترک با مدارس و مساجد پرداخته و بیان کرد استفاده از تجربیات موفق کتابداران دیگر سازمان‌ها می‌تواند به جذب مخاطب بیشتری در کتابخانه‌های عمومی منجر شود.
دکتر انیس میری، کارشناس پژوهش سازمان کتابخانه‌ها، موزه و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، به بیان این مطلب پرداخت که نگرانی از تطبیق مناسب فعالیت‌های امروزی کتابخانه‌های عمومی با تغییرات به وجود آمده، یک نگرانی جهانی است. با وجود اینکه امروزه کتابخانه‌ها یگانه مسیر دسترسی به اطلاعات نیستند، اما از بین نمی‌روند، بلکه باید کارکرد خود را تغییر دهند. با این حال راهکارهای ارائه شده در کشور‌های دیگر لزوماً تنها راهکار مناسب برای یافتن جایگاه مناسب برای کتابخانه‌های ما نیست و ما باید با توجه به نیازهای جامعه راهکار مخصوص به خود را پیدا کنیم. این که یک کتابخانه عمومی در محلی از شهر واقع شده که دسترسی به آن آسان است، یک امکان است. از این امکان می‌توان بیشتر استفاده کرد. جامعه ما خیلی بیشتر از خدماتی که به آنها ارائه می‌شود به کتابخانه‌ها نیاز دارد. به عنوان مثال شب یلدا رویدادی است که کتابخانه‌های عمومی می‌توانند افراد را دور هم جمع کنند. همچنین کتابخانه‌های عمومی می‌توانند برای کاهش آلودگی هوا در راستای فرهنگ‌سازی ترافیک فعالیت کنند. امیدوارم با توجه به نقش کتابخانه‌های عمومی در فرهنگ‌سازی، پژوهش‌های انجام شده در کشور بدون استفاده نمانند و نمود عملی این پژوهش‌ها در جامعه دیده شود. نتایج پژوهش‌های کتابداران و اساتید باید به عمل برسند و برای مردم قابل درک و لمس شود و مردم بدانند فعالیت‌های کتابخانه بر یک مبنای علمی و خرد جمعی استوار است.

آناهیتا طاهری مسئول کتابخانه مشارکتی سراج به ارایه تجربیات خود در حوزه تبدیل کتابخانه به مکان سوم پرداخت و نمونه‌هایی از فعالیت‌های انجام شده توسط کتابخانه عمومی سراج در سال‌های گذشته را برشمرد و تأکید کرد: برنامه‌هایی مثل مراسم بزرگداشت شعرا در کنار برگزاری جشن تولد برای اعضا و کتابداران می‌تواند برای اجتماع‌سازی مفید باشد. در یکی از این برنامه‌ها که به مراسم بزرگداشت پروین اعتصامی اختصاص داشت، تعدادی از اعضای کودک و نوجوان یکی از شعرهای پروین اعتصامی را به عنوان یک نمایش برای حضار اجرا کردند. در برنامه دیگری با مشارکت مدارس، نمایش‌نامه‌های آهنگین توسط کتابدار و اعضا اجرا شد که باعث شد افراد زیادی به حضور و فعالیت در این برنامه‌ها جذب شوند. برنامه اجرا شده در خصوص شب یلدا نیز کودکان و خانواده‌ها برای اجرا و تماشای برنامه‌ها به کتابخانه کشانده است.

مهدی سلطانی، کتابدار بخش کودک کتابخانه مرکزی امام خمینی مشهد، ضمن ابراز خشنودی از مشارکت کتابخانه‌های عمومی و دانشگاه بیان کرد استفاده از دستاوردهای پژوهشی در حوزه فعالیت‌های جنبی کتابخانه‌های عمومی می‌ُتواند به اجرای نقش اجتماعی کتابخانه عمومی منجر شود.
نوریان کتابدار و مسئول بخش فراهم‌آوری نشریات سازمان کتابخانه‌ها، موزه و مرکز اسناد آستان قدس رضوی ضمن گزارش خدمات بخش نشریات این کتابخانه بر ضرورت فعالیت‌های مشارکتی و تعاملی بر موفقیت در حوزه‌های مختلف فعالیت‌های کتابخانه‌های عمومی به ویژه برای کودکان در مناطق محروم تأکید کرد.
الهه فیض، رابط فرهنگی کتابخانه مرکزی امام خمینی مشهد، به معرفی برنامه‌های حوزه ساخت اجتماع اجرا شده در کتابخانه‌های عمومی پرداخت. او به فعالیت‌های قصه‌گویی، جمع‌خوانی، کلاس‌های فرهنگی و آموزشی متفاوت، برنامه‌های ویژه شب یلدا ویژه ناشنوایان و نابینایان، برنامه حافظ‌خوانی و شاهنامه‌خوانی و کلاس‌های نمایش نامه‌خوانی برای اقشار مختلف و دیگر فعالیت‌های حوزه ساخت اجتماع در کتابخانه و تبدیل کتابخانه عمومی به یک پاتوق فرهنگی اشاره کرد.

سیدجمال حقیرالسادات، کارشناس مسئول امور کتابخانه‌های استان، به نقش ساخت اجتماع بر کتابخانه‌های عمومی اشاره کرد و گفت: ضرورت تغییر برخی قوانین و نگاه‌ها باید مورد توجه قرار گیرد. این پژوهش‌ها و نتایج آنها می‌تواند به تغییر نگاه نسبت به کتابخانه‌های عمومی منجر شود؛ زیرا همین پژوهش‌هاست که نشان داده است که کتابخانه‌ها فقط مخزن کتاب نیستند، بلکه می‌توانند به عنوان یک فرهنگ‌سرای اجتماعی عمل کنند.
زهرا باقرزاده، کتابدار پیشکسوت اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی خراسان رضوی: بومی‌سازی نتایج پژوهش‌های انجام شده در کشورهای خارجی، با توجه به شرایط، اهداف و مسائل مشکلات جامعه داخلی برای طراحی فعالیت‌های کتابخانه‌ای بسیار حائز اهمیت است. امید است با ادامه دادن این راه کتابخانه‌های عمومی به یک مرکز راهبردی دیدگاه‌های اصلاحی برای حل و کاهش مشکلات اجتماعی تبدیل شوند.

اساتید پنل ژورنال‌کلاب
اجتماعات محلی راهکاری برای برون‌رفت از مشکل کتاب‌نخوانی
دکتر مجید فولادیان، عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، صحبت خود را با میزان سرانه مطالعه در ایران و علل پایین بودن آن آغاز کرد و گفت: میزان سرانه مطالعه ایرانیان بر طبق آخرین پژوهش انجام شده توسط مرکز پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی زیر ده دقیقه اعلام کرد. با استفاده از نظریه مارشال مک‌لوهان بزرگ‌ترین نظریه‌پرداز حوزه ارتباطات می‌توان به تببین علل پایین بودن سرانه مطالعه در ایران پرداخت:
 «مارشال مک‎‌لوهان از سه دوره ارتباط رسانه‌ای در تاریخ بشری یاد می‌کند و این سه دوره را با نوع زندگی اجتماعی بشر تطبیق می‌دهد. وی این سه دوره را با عنوان کهکشان نام‌گذاری کرده است. کهکشان اول، کهکشان شفاهی؛ دوم، کهکشان گوتنبرگ و کهکشان سوم، کهکشان مارکونی است. کهکشان شفاهی در طول تاریخ همواره وجود داشته و در قدیم تمام علم بشری به صورت سینه به سینه منتقل می‌شده است. این کهکشان تا زمان اختراع ماشین چاپ و تولید کتاب و روزنامه به صورت انبوه وجود داشته است. در نتیجه اروپا در حدود سال‌های 1500 تا 1600 میلادی وارد کهکشان گوتنبرگ می‌شود. اما ایران با حدود 280 سال فاصله نسبت به اروپا وارد کهکشان گوتنبرگ می‌شود. ایرانیان حدود 100 سال بعد وارد کهکشان مارکونی یعنی دنیای ارتباط از طریق تلویزیون و رادیو می‌شوند، در حالی که اروپاییان حدود 400 سال را با صبر و حوصله در کهکشان گوتنبرگ گذرانده بودند. بنابراین مطالعه کتاب و روزنامه به عنوان یک سنت در جامعه اروپا نهادینه شده است، اما ایران زمانی که وارد کهکشان گوتنبرگ شده در حدود یک درصد باسواد داشته است و تا قبل از ورود به کهکشان مارکونی حدود 5 درصد از ایرانیان باسواد بوده‌اند. پس می‌توان گفت ایرانیان اساساً کهکشان گوتنبرگ را درک نکرده‌اند، از همین رو است که کتابخوانی در جامعه ایران یک سنت نبوده و نیست و درصد استفاده افراد از کتابخانه‌های عمومی نیز پایین است. امروزه دنیا در کهکشان اینترنتی قرار دارد و کودکان از سنین کم با پیام‌رسان‌هایی مثل واتساپ و تلگرام و شبکه‌های اجتماعی مثل اینستاگرام آشنا می‌شوند. اما بسیاری از کتابخانه‌های عمومی در ایران همچنان به انجام فعالیت‌های سنتی می‌پردازند که جوابگوی تغییرات حاصل شده در جامعه نیست.
در رابطه با راهکارهای برون‌رفت از بحران کتاب‌نخوانی توجه بیشتر به تغییر در فعالیت‌های سنتی کتابخانه‌ای اشاره کرد. توجه به نتایج پژوهش‌های انجام شده در حوزه فرهنگی بسیار پراهمیت است و توجه مدیران و تصمیم‌گیرندگان به نتایج پژوهش‌ها در فرآیند تصمیم‌گیری‌های آینده ضرورت دارد. کشف گروه‌های هدف جدید مثل گروه‌های منزوی در جامعه، استفاده از ظرفیت فضای مجازی، تولید کتاب‌های الکترونیکی، توجه به آمارهای منتج از فعالیت‌های کتابخانه‌ای در گذشته و دلایل شکست آنها در جذب افراد حائز اهمیت است. اجتماع‌سازی برای گروه‌های منزوی بسیار قابل توجه است و این افراد باید کتابخانه را به عنوان مکان سوم بشناسند و به کتابخانه روی آورند.

الزامات اجتماع‌سازی در کتابخانه‌های عمومی
دکتر اعظم صنعت‌جو دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد: انجام پژوهش توسط کتابداران و در درون کتابخانه‌های عمومی در ایران ضروری است اما علی‌رغم اینکه مطالب نگاشته شده توسط اسکات در بطن جامعه آمریکا نوشته شده، این مقالات حاوی مطالب ارزشمندی است. زیرا بنیان‌های نظری یک حوزه علمی زیربنای کار عملی است و بدون اطلاع از این بنیان‌ها، انجام فعالیت‌های کاربردی ممکن نیست. اما در اجرای فعالیت‌ها براساس این بنیان‌های نظری، باید به تفاوت جامعه ایران با جامعه آمریکا توجه کرد.
در جامعه آمریکا مردم کتابخانه را به خوبی می‌شناسند، کتابخانه را دوست دارند و بیش از 70 درصد اعضای جامعه عضو کتابخانه عمومی هستند و برای پیشرفت کتابخانه مالیات پرداخت می‌کنند. کتابخانه از اولویت‌های انتخاب محل زندگی برای مردم آمریکاست. در آمریکا برخلاف جامعه ایران استفاده از اینترنت موجب کاهش استفاده از کتابخانه‌ نشده بلکه در جریان بلبشوی اطلاعاتی ناشی از ظهور اینترنت، افراد بیشتری برای دسترسی به اطلاعات و منابع مجموعه‌سازی شده بر اساس نیازهای جامعه، به استفاده از کتابخانه روی آوردند. باید توجه داشت که در این حوزه از علم، از عبارت Community Building استفاده می‌شود نه Society به معنای جامعه، یعنی همان اجتماع محلی که کتابخانه در آن خدمت‌رسانی می‌کند. بنابراین کتابخانه باید همان اجتماع محلی خود را به خوبی بشناسد و از نیازهای افراد آن آگاه باشد. چون نیازهای هر بخشی از یک شهر با بخش دیگر همان شهر متفاوت است. اسکات همچنین به تغییر و تحول نقش کتابخانه‌های عمومی اشاره می‌کند. در گذشته کتابخانه به عنوان یک مخزن کتاب در نظر گرفته می‌شد، اما امروز نقش کتابخانه فراتر از کتاب امانت دادن است. ساخت اجتماع به معنای تعامل بین افراد و توسعه اجتماع است. به همین علت است که در مقاله اسکات تأکید شده باید به گروه‌های منزوی مثل پناهجویان و مهاجران اهمیت داد زیرا آنها عموماً جزو افرادی هستند که به کتابخانه مراجعه نمی‌کنند. از همین رو توجه به گروه‌های ویژه نیز در مقاله اسکات مورد تأیید قرار گرفته است. اگر کتابخانه نقش خود را به خوبی ایفا کند برخی از مسائل و مشکلات را می‌توان در کتابخانه حل کرد. شناخت جامعه در اجتماع‌سازی بسیار حائز اهمیت است. اسکات اشاره می‌کند در بسیاری از مواقع در بررسی و تحلیل فعالیت‌های کتابخانه عمومی مفهوم عمومی بودن کمتر مورد توجه قرار گرفته است. بعد کتابخانه‌ای تا به امروز توجه بیشتری را به خود جلب کرده اما عمومی بودن و مفهوم آن باید در آینده مورد توجه بیشتری قرار گیرد. کتابداران نقش مهمی در ساخت اجتماع دارند اما تفاوت دیدگاه کتابداران از فعالیت‌های مورد انتظار از کتابخانه عمومی و آنچه که مردم واقعاً از کتابخانه عمومی انتظار می‌خواهند بسیار است. این در حالی است که آینده کتابخانه‌ها در گروی توانایی آنها در ایفای نقش مؤثر در ساخت اجتماع است.
مقاله اول 
ترجمه مقاله اول 

مقاله دوم 
ترجمه مقاله دوم 

فایل ارائه