.jpg)
ششمین نشست از سلسله نشست‌های ژورنال‌کلاب؛
خدمات کتابخانه‌های عمومی در مناطق روستایی
در نشست ژورنال کلاب استان فارس مطرح شد:
- بیش از بیست میلیون نفر از جمعیت کشور روستایی و حدود یک میلیون و دویست هزار نفر عشایری هستند؛
- بیشترین جامعه عشایری و بخش قابل توجهی از جامعه روستایی، در استان فارس است.
- بیش از ششصد کتابخانه عمومی معادل 25 درصد کتابخانه‌های نهاد، روستایی است؛
- 50 باب کتابخانه عمومی روستایی در استان فارس فعالیت می‌کنند؛
- یکی از مشکلات کتابخانه‌های روستایی بودجه آنهاست؛
- کتابخانه‌های روستایی، مراکزی برای رشد اجتماعی و گسترش توانمندی افراد محلی هستند؛
- کتابخانه‌های روستایی می‌توانند سرچشمه تحول در محیط روستایی باشند؛
- بی رغبتی آموزش عالی به آموزش کتابدار برای بخش روستایی و عشایر؛
دکتر روح‌الله منوچهری مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان فارس و دبیر کارگروه کتابخانه‌های روستایی و عشایری انجمن علمی ارتقای کتابخانه‌های عمومی در این نشست با بیان اینکه به دلیل اهمیت فعالیت کتابخانه‌های عمومی در مناطق روستایی نخستین نشست مقاله‌خوانی در شیراز به این موضوع اختصاص یافت، گفت: ۲۶ درصد جمعیت کشور روستایی است که بیش از بیست میلیون نفر را شامل می شود همچنین یک میلیون و دویست هزار نفر در جامعه عشایری ایران زندگی می‌کنند که از این میان بیشترین جامعه عشایری و بخش قابل توجهی از جامعه روستایی، در استان فارس است. دولت تکلیف دارد برنامههایی در حوزه ترویج کتابخوانی در مناطق روستایی و عشایری داشته باشد، اضافه کرد: این در حالی است که بیش از ششصد کتابخانه عمومی معادل بیست و پنج درصد کتابخانه‌های نهاد، روستایی است و از این میان 50 باب کتابخانه در استان فارس مشغول به فعالیت است. کتابخانه‌های روستایی همواره در فراز و نشیب بوده‌اند و بودجه کتابخانه‌های روستایی بخشی است که مورد غفلت قرار گرفته و در این حوزه با مشکل مواجه هستیم. در مناطق شهری نیم درصد درآمد شهرداری سهم کتابخانه‌های عمومی است که این موضوع در روستاها دیده نشده است.
امیدوارم با مرور این مقاله و استفاده از مباحث گامی کوچک در اعتلای خدمات کتابخانه‌های عمومی در روستاها برداریم.
.jpg)
پیام دکتر حسن‌زاده رئیس انجمن علمی ارتقای کتابخانه‌های عمومی و دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس:
جامعه روستایی جامعه‌ای مولّد و تأثیرگذار در استقلال اقتصادی و امنیت غذایی است. با گسترش روز افزون شهرنشینی بیم آن می‌رود که جامعه روستایی به بوته فراموشی سپرده شود. از سوی دیگر، همزمان با رشد فناوری‌های نوین امکانات بسیار زیادی برای رفع شکاف اطلاعاتی جوامع روستایی پدیدار شده است. کتابخانه‌های روستایی و عشایری به عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای مردمی در عرصه اطلاع‌رسانی نقش برجسته‌ای در توانمندسازی دانشی اهالی روستاها و عشایر کشور داشته و از ظرفیت‌های بی‌نظیری برخوردار هستند. انجمن علمی ارتقای کتابخانه‌های عمومی با فعال کردن کارگروه کتابخانه‌های روستایی و عشایری به دنبال کمک به توسعه کتابخانه‌های روستایی و عشایری است. ایجاد ارتباط بین علاقه‌مندان و متخصصان این عرصه با یکدیگر و اشاعه یافته‌های نوین پژوهش‌های مربوطه یکی از اهداف این کارگروه است که در قالب رخدادهایی مانند مقاله‌خوانی تجلی یافته است.
تأثیر جغرافیای طبیعی ایران بر چگونگی گسترش جامعه روستایی
دکتر احمد شعبانی استاد رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه اصفهان و نایب رئیس انجمن علمی ارتقای کتابخانه‌های عمومی در این جلسه حضور داشت و موارد زیر را بیان کرد:
بحث درباره جامعه روستایی در ایران با موضوع و گستره تاریخ اجتماعی در هم آمیخته است. مطلبی که مبتنی بر پیکره اجتماعات و جماعت ایرانی در طول تاریخ است، اینکه جغرافیای طبیعی ایران و پراکندگی آب موجب شد تا روستا به آن شکل که در تمدن اروپایی وجود دارد، ظاهر نشود و جامعه روستایی با خرده جمعیت‌هایی در طول اعصار این مملکت به تداوم حیات خود استمرار بخشد. چنین ویژگی موجب شد تا روستا و آبادی بخش قابلی از حیات ایرانی را معنا نموده شکل‌گیری نهادهای فرهنگی به کندی و با صعوبت همراه شود و در تکامل موضوع طبقات و سرمایه نیز فرایند معمول تبلور حاصل نشود. طبیعی است شمار ناچیز سکنه در آبادی‌ها و پراکندگی جمعیت، برنامه‌ریزی را برای مقاصد فرهنگی و سیاستگذاری در حوزه نهادهای آموزشی و کمک‌آموزشی دشوار نموده، نیاز به منابع گسترده منابع مالی و منابع انسانی دارد. شواهد حاکی است در بسیاری از ممالک سعی شده تا با اجرای زمینه‌های شناور مانند اعزام معلم برای چند کلاس یا بهره‌جویی از امکانات فناوری و کتابخانه‌های سیار و بسته‌های پستی کتاب، معضل مزبور حل شود لیکن این‌گونه برنامه‌ها نیازمند سرمایه فرهنگی مناسب در مدیریت اداری جاری است.
.jpg) همین چارچوب در خصوص راه‌اندازی کتابخانه‌های روستایی مشاهده می‌شود. هزینه سرمایه‌گذاری مالی و مشکلات مسایل انسانی از وجوه بارز در محدودیت این مراکز است. بالاخره اینکه آموزش عالی تا چه اندازه رغبت به آموزش کتابدار برای روستاها و عشایر نشان داده و آیا اصولاً با توجه به بی‌میلی نظام دولتی از پست مستقر در این حوزه می‌توان امیدواری به تعلیم و تربیت این دسته از اقشار داشت. این موارد مطالبی است که به تفکر و اندیشه نیاز دارد و شاید سال‌ها طول بکشد تا ارکان اجرایی مستحکمی برای آن حاصل شود.
فلسفه نشست‌های مقاله‌خوانی، اشتراک و بومی‌سازی تجربه‌های جهانی
دکتر محمد رضا قانع دبیر برنامه ژورنال کلاب فارس و رئیس انجمن علمی کتابداری و اطلاع‌رسانی شاخه فارس با بیان اینکه باشگاه مقاله‌خوانی اتفاق خوبی است که امروز اولین نشست آن در استان برگزار شد، گفت: برگزاری گردهمایی‌هایی نظیر این با حضور کتابداران، اساتید و دانشجویان علم اطلاعات و دانش‌شناسی، به تقویت کارکرد کتابخانه‌های عمومی منجر خواهد شد. کتابداران استان فارس در همه جا خوش می‌درخشند؛ فلسفه نشست‌های مقاله‌خوانی این است که از مقالات ارائه شده درباره تجربه‌های سطح جهانی استفاده کرده و این موضوع‌ها را بومی‌سازی کنیم و می‌خواهیم از این مقاله به عنوان سکوی پرتابی برای کتابداران استفاده شود.
.jpg) ارائه مقاله
فاطمه صفری‌راد رئیس اداره کتابخانه‌های عمومی شهرستان شیراز به ارائه مقاله «خدمات کتابخانه‌های عمومی به کودکان در مناطق روستایی» (Public Library Services to Children in Rural Areas) نوشته دکتر پرل سی. اکانوا پرداخت.
خدمات کتابخانه عمومی به کودکان در مناطق روستایی در راستای فعالیت‌های کتابخانه عمومی باید از جایگاه برجسته‌ای برخوردار باشد. این مقاله نیاز کودکان به کتابخانه را برجسته می‌سازد. وجود چنین نیازی ایجاد کتابخانه برای کودکان در منطقه محل زندگی آنها را، حتی در مناطق روستایی، ضروری می‌سازد. در این مقاله دو روش ترویج خدمات کتابخانه‌ای به کودکانی که در مناطق روستایی زندگی می‌کنند، شناسایی شدند. این روش‌ها شامل ایجاد کتابخانه‌های سیار و ایجاد شعبه‌ای از کتابخانه یا کتابخانه روستایی هستند. با وجود این که کتابخانه سیار مشخصه اساسی در خدمات کتابخانه‌ای روستایی به شمار می‌رود اما کتابخانه روستایی یکی از عوامل توسعه در جوامع روستایی تلقی می‌شود. کتابخانه روستایی اطلاعاتی را تولید، نگهداری و توزیع می‌کند که برای ساکنان روستایی بسیار حائز اهمیت است و باعث توسعه در مناطق روستایی می‌شود. خدمات کتابخانه‌ای که به کودکان مناطق روستایی عرضه می‌شوند، به شکل فعالیت‌های ترویج کتاب، ارائه مطالب صوتی و تصویری (AV) و فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) هستند. این مقاله در پایان توضیح می‌دهد که چون خدمات کتابخانه‌ای به کودکان یکی از جنبه‌های مهم کتابداری عمومی به شمار می‌رود، دولت باید با تخصیص بودجه، تأمین خودروی ون به عنوان کتابخانه سیار، تأمین مکانی برای کتابخانه و فراهم کردن مواد اطلاعاتی و غیره برای این خدمات اساسی از کتابخانه‌های عمومی پشتیبانی کند.
.jpg) متن این مقاله به همراه ترجمه و فایل ارائه در انتهای همین صفحه بارگذاری شده است.
کتابخانه‌های روستایی کودک، مراکزی برای رشد اجتماعی و گسترش توانمندی افراد محلی
دکتر امین ایزدپناه ، استاد بخش فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه شیراز: برای من شرکت در این جلسه در واقع فرصتی برای یادگیری است. آنچه بیش از هر مورد به ذهن می‌رسد این است که کتابخانه‌های کودک در مناطق روستایی جدا از خدمات معمول و رایجی که به مخاطبانشان به خصوص کودکان و نوجوانان ارائه می‌دهند، یعنی امانت کتاب یا مشاوره به کودکان و حتی معلمان برای انتخاب و آشنایی با کتاب‌های مناسب یا جدید، می‌توانند مراکزی برای رشد اجتماعی، گسترش توانمندی‌های افراد محلی و به عبارت دقیق‌تر زمینه‌ساز تغییر و تحول باشند. همان‌طور که امروز برخی کتابفروشی‌ها دیگر صرفاً محلی برای خرید و فروش کتاب نیستند و به محلی برای گفتگو، گردهمایی یا برگزاری رویدادهای فرهنگی- هنری و فعالیت‌های اجتماعی تبدیل شده‌اند کتابخانه‌ها نیز می‌توانند کارکردهای جدیدی پیدا کنند. البته این اتفاق در شهر‌های بزرگ و کتابخانه‌هایشان رخ داده است و بسیار شوق‌انگیز خواهد بود اگر چنین تحولی در مورد کتابخانه‌های روستایی نیز پیش بیاید. برای من که پیش‌زمینه آموزشی و تربیتی دارم هر محیط و زمینه‌‌ای می‌تواند به شرط استفاده مناسب و غنی ساختن آن محیط، فراهم آورنده رشد و یادگیری باشد و کتابخانه‌ها به دلیل ماهیت منحصربه‌فرد خود از جمله مناسب‌ترین محیط‌ها برای آموزش و یادگیری هستند. کتابخانه‌های روستایی به ویژه کتابخانه‌های روستایی کودکان از آن جهت که فضایی غیر رسمی و حتی منعطف در مقایسه با مدرسه به شمار می‌آیند مکان جذاب و دعوت‌کننده برای فعالیت‌های آموزشی غیر رسمی و فوق برنامه هستند. به شرط برنامه‌ریزی و بهره گرفتن از متخصصان تربیتی می‌توان کتابخانه‌های روستایی کودک را به سرچشمه تحول در محیط روستایی تبدیل کرد. معتقدم اگر نسل جدید و کودکان رشد یابند دامنه رشد آنان به محیط پیرامون سرایت می‌کند. بنابراین با بهره‌گیری از ماهیت چند بُعدی و منعطف فضای کتابخانه‌ها راه برای این اتفاق می‌تواند فراهم شود. به احتمال بسیار زیاد در این حالت کتابخانه کودک را مکانی پرشور و پر سروصدا خواهیم یافت که شوق و لذت یادگیری و تعامل اجتماعی در آن جاری است و حضور در آن لذتی چند برابر نصیب کودکان خواهد کرد. کتابخانه‌های روستایی کودک می‌توانند محلی برای گفتگو، برگزاری کارگاه با موضوع های مختلف، برپایی نمایشگاه‌های مختلف از آثار هنری و دست ساخته‌های خود کودکان و محیطی پررونق‌تر از پیش باشند. به این ترتیب کتابخانه به مکانی گرم و چند صدا برای گفتگو میان کودکان با یکدیگر و کودکان با بزرگسالان تبدیل می‌شود.
.jpg)
بحث و گفتگوی حاضران در جلسه
در ادامه حاضرین نقطه نظرات خود را درباره مقاله بیان نموده و با اساتید به مباحثه و گفتگو پرداختند. مواردی نظیر مشکلات پیش روی ساخت کتابخانه‌های روستایی و یا فقدان کتابدار روستایی متخصص از موارد مهمی بود که به آن اشاره شد.
خانم‌ها رهروانی و سعدین از فعالان تور کتاب کودک از تلاش‌ها و سختی‌های خود در خدمت‌رسانی به کودکان روستایی صحبت کردند که شاید مهم‌ترین موضوع تفاوت میان خواسته‌ها و داشته‌های کودکان روستایی با کودکان شهری بود.
دکتر احمد شعبانی نیز با توضیحاتی پیرامون شرایط کشور نیجریه و مثال‌هایی از کشور انگلستان به مقایسه این دو کشور با ایران و جوامع حاشیه‌ای و روستایی ایران پرداختند و با اشاره به هزینه‌های سنگین ساخت کتابخانه، مانع مهم پیشِ روی کتابخانه‌های روستایی را نبود نیروی متخصص فعال در روستاها بیان کردند.
.jpg)
جمع‌بندی مباحث
دکتر محمدرضا قانع با بیان اینکه علی رغم آشنایی با مطالب مطروحه مطالب زیادی در این برنامه آموختم، افزود: این مقاله اشاره به کارکرد کتابخانه‌ها و تعمیم آن به کتابخانه‌های روستایی دارد و خدمت‌رسانی در روستاها با دو روش کتابخانه سیار و کتابخانه روستایی قابل تحقق می‌باشد. بی‌شک اغلب موارد نظری بیان شده را کمابیش می‌دانیم و باید توجه داشت که در عمل باید چگونه بود. توجه به فرهنگ‌ها و خرده فرهنگ‌ها می‌تواند در این مسیر بسیار راهگشا باشد و کتابداران می‌بایست از حداقلی از دانش جامعه‌شناسی و علوم اجتماعی برخوردار بوده تا بتوانند با جوامع روستایی ارتباط بهتری برقرار نمایند. در واقع کتابداران می‌بایست افق دید خود را گسترش دهند و اطراف خود را بهتر بشناسند. همچنین نکته دیگر همراه کردن نظر و عمل در کتابخانه‌های روستایی در قالب برنامه‌های کارگاهی با حضور متخصصان است. به‌طور مثال از اساتید علم کشاورزی در برنامه‌های کتابخانه‌های روستایی منطقه‌ای با اکثریت شغلی کشاورزان می‌تواند در کاربردی کردن برنامه‌های کتابخانه‌های روستایی مؤثر باشد. نکته آخر اینکه می‌بایست بین نیازها و پاسخ‌های موجود ارتباط برقرار شود و در نهایت کتابخانه‌های روستایی باعث شوند افرادی که از جوامع شهری دور هستند از دانش و تجربیات مدرن امروز به شکلی بومی امکان استفاده داشته باشند.
مقاله 
ترجمه 
فایل ارائه 
|
