نهمین نشست از سلسله نشست‌های ژورنال‌کلاب؛
نقش کتابخانههای عمومی در مدیریت بحرانهای زیست‌محیطی
در نشست ژورنال‌کلاب اهواز مطرح شد:
- کتابخانههای عمومی به عنوان یک نهاد فعال باید برنامه‌ای مدون برای مدیریت در زمان بحران با توجه به تجربه‌های صورت گرفته در کشور و راهکارهای علمی ارائه دهند؛
- امروزه در سراسر دنیا کتابخانهها را به عنوان مراکز بازیابی پس از فاجعه و مراکز فناوری ارتباطات می شناسند؛
- کتابداران در زمان بحران به‌عنوان «اولین پاسخگویان اطلاعاتی» نقش مهمی دارند؛
- مهمترین نقش کتابخانههای عمومی در زمان پس از بحران، کمک به تابآوری جامعه است.
از عوامل کمتر شدن مراجعان کتابخانههای عمومی کم‌رنگ‌تر بودن نقش کتابخانههای عمومی در فعالیتهای اجتماعی است.
دکتر منصورکوهی‌رستمی مدیرکل کتابخانههای عمومی استان خوزستان در آغاز این نشست بیان کرد: پس از برگزاری همایش ملی کتابخانههای عمومی عوامل و موانع جذب و توسعۀ مخاطب در اسفند 94و پس از بررسی‌های صورت گرفته از نتایج این همایش این نتیجه حاصل شد که یکی از عوامل کمتر شدن مراجعان کتابخانههای عمومی کم‌رنگ‌تر بودن نقش کتابخانههای عمومی در فعالیت های اجتماعی و ارتباط کمتر آن با نهادهای دارای کارکردهای اجتماعی بوده است. و به همین دلیل پررنگ‌تر کردن نقش کتابخانههای عمومی در زمینۀ کارکردهای اجتماعی در رأس برنامه‌ریزی‌های آتی قرار گرفت و در این راستا برنامهریزی جهت برگزاری همایش ملی کارکردهای اجتماعی کتابخانههای عمومی در فروردین 99 صورت پذیرفت. در راستای این همایش نهاد کتابخانههای عمومی کشور اقدام به برنامهریزی هدفمند جهت برگزاری نشست‌هایی با عنوان ژورنال کلاب در سراسر کشور در راستای محورهای همایش جاری نمود. هدف از این نشست‌ها بررسی مقالات علمی روز، تبادل اندیشه‌ها و تجارب، آشنایی با پژوهش‌های جدید و بدیع در حوزه‌های گوناگون جهت تحلیل، ارزیابی و جمع بندی برای استفاده و بهره وری در کتابخانههای عمومی است. با توجه به مواجۀ استان با بحرانهای زیست محیطی در طی سال‌های اخیر ضمن اشاره به تجربیات اداره کل کتابخانههای عمومی استان خوزستان در سیل فروردین 98ماه، ضروری است که کتابخانههای عمومی استان به‌عنوان یک نهاد فعال با ارائۀ برنامه‌ای مدون با توجه به تجربه‌های صورت گرفته در کشور و استفاده از راهکارهای علمی ارائه شده در پژوهش‌ها و مقالات روز دنیا در قالب چنین نشست‌هایی آمادگی لازم جهت حضور فعال در چالش‌ها و بحرانهای اجتماعی را کسب و نقش اجتماعی کتابخانههای عمومی را در این حوزه از خدمات و فعالیتها طی برنامه‌ریزی‌های منظم و هدفمند پررنگ‌تر ساخت. با توجه به ظرفیت کتابخانههای عمومی برای یاری رساندن به جامعه در زمان بحرانهای زیست محیطی ابراز امیدواری کرد که با مرور این مقاله و استفاده از مباحث آن گامی نو در جهت تبیین و اعتلای نقش کتابخانههای عمومی در راستای این فعالیتها و برنامههای مؤثر در این حوزه برداشته شود.
تداوم جلسات ژورنال‌کلاب جهت رسیدن به یک الگوی علمی قابل اجرا در کتابخانههای عمومی حائز اهمیت است.
دکتر محمد حسن عظیمی عضو هیئت علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز و دبیر نشست ژورنال کلاب بیان کرد: اقدام جهت برگزاری نشست‌های ژورنال‌کلاب گامی نو و قابل تقدیر از نهاد کتابخانههای عمومی کشور در راستای فعالیتهای خلاقانه و کاربردی است که میتواند بسیار مؤثر واقع شود. ژورنال‌کلاب‌ها جلسات آموزشی دوره‌ای هستند که به صورت منظم و پیوسته در یک حوزه و یک موضوع برنامهریزی و اجرا می‌شوند. ژورنال کلاب ها یکی از روش‌های مرسوم در جهت ارتقای دانش مخاطبان هستند که با ماهیت کارگروهی و محوریت یک موضوع خاص برنامهریزی می شوند. از جمله مهمترین اهداف ژورنال‌کلاب موارد ذیل است:
- ارتقای مهارت‌های خاص برای مرور نقادانه
- به روز کردن معلومات و دانسته‌های کتابداران در زمینۀ موضوع مورد نظر
- تشویق برای عملکرد مبتنی بر شواهد
استان خوزستان در معرض بحرانهای زیست محیطی متعددی است که این مسئله نیازمند توجه ویژه‌ایست. از این رو لزوم و ضرورت تداوم این جلسات جهت رسیدن به یک الگوی علمی قابل اجرا در کتابخانههای عمومی حائز اهمیت است. شاید در ابتدای امر ارتباط ظاهری بین یک نهاد کاملاً فرهنگی با بحرانهای زیست محیطی دور از ذهن باشد اما با نگاهی به نقش و کارکردهای اجتماعی کتابخانههای عمومی میتوان به اهمیت این نهاد در راستای ارائۀ خدمات مؤثر در زمان وقوع بحران پی برد.
بحران حادثه‌ای است که به صورت طبیعی و یا توسط بشر به‌طور ناگهانی و یا فزاینده به وجود می‌آید و سختی و مشقتی به جامعۀ انسانی به گونهای تحمیل می‌کند که جهت برطرف کردن آن نیاز به اقدامات اساسی و فوق‌العاده باشد. یک بحران دارای چند مرحله است که شامل حادثه، سانحه و فاجعه است. هم چنین بحرانهای طبیعی را میتوان از لحاظ زمان به سه دسته تقسیم‌بندی کرد که عبارتند. از:
- بلاهای دفعی و آنی مانند زلزله؛
- بلاهای تند و سریع نظیر سیل و طوفان؛
- بلاهای تدریجی مانند خشکسالی ها.
در مواجهه با این بلایا و بحرانها، فازهای مدیریت بحران باید در چند مرحله صورت پذیرد که به ترتیب شامل مدیریت قبل از بحران، حین بحران و پس از بحران است. عمده فعالیت های در نظر گرفته شده پیش از وقوع بحران مبتنی بر فعالیتهای ایجاد آمادگی است که از آن جمله میتوان به پیش‌بینی و پیشگیری‌های ضروری اشاره کرد. پیش‌بینی و پیشگیری در مرحله قبل از وقوع بحران میتواند در قالب مواردی چون تهیه و تدوین مقررات و ضوابط، مقاوم‌سازی ساختمان‌ها و نظارت مستمر، ایجاد سامانه‌های پیش‌بینی هشدار و حوادث و آموزش همگانی باشد. با نگاهی به موارد نامبرده میتوان متوجه شد که کتابخانههای عمومی قادرند با برنامهریزی هدفمند در زمینۀ اقدامات فوق نقش مؤثر و فعالی داشته باشند. برنامهریزی و اطمینان از نحوۀ درست طرح‌ها، تعیین شرح وظایف، ایجاد حلقه‌های ارتباطی، حفظ پایایی و تداوم خدمات و ایجاد شبکه‌های ارتباطی ضروری را از جملۀ دیگر فعالیتهای ضروری در مرحلۀ آمادگی برای زمان بحران دانست و خواستار تعریف نقش کتابخانههای عمومی در هریک از مراحل با توجه به پتانسیل‌های این نهاد شد.
در هنگام وقوع بحرانهای طبیعی استفاده از تمامی ظرفیتهای کتابخانههای عمومی را جهت تابآوری و اطلاع‌رسانی صحیح و به موقع از جمله مهمترین زمینه‌های فعالیت کتابخانههای عمومی است استفاده از فضای کتابخانههای عمومی، تخلیه و اسکان اضطراری از اقدامات مؤثر کتابخانههای عمومی در مواجهه و مقابله با بحران میتوان برشمرد. با توجه به رسالت کتابخانهها در زمینۀ آموزش‌های اجتماعی، برگزاری کارگاه‌های آموزشی مختلف جهت مواجهه و رفع مشکلات ناشی از وقوع بحران و لزوم تهیه و دسترس‌پذیری اطلاعات مورد نیاز تمام اقشار جامعه برای بازسازی و بازگشت به روال طبیعی زندگی را از مهمترین نقشهای کتابخانههای عمومی در زمان بعد از بحران دانست.
مقالۀ "بنادری در طوفان: نقش کتابخانه های عمومی در زمان بحران" مقاله‌ای مفید و کاربردی بر اساس تجربیات فردی نویسنده است که میتواند در کنار استمرار برگزاری جلسات ژورنال‌کلاب به‌عنوان گامی آغازین در تدوین دستنامه‌ای علمی و کاربردی جهت تبیین و تعریف نقش کتابخانههای عمومی در زمان بحران مؤثر واقع شود.
ارائۀ مقالۀ «بنادری در طوفان: نقش کتابخانههای عمومی در هنگام بحران»
ندا پورخلیل معاون کتابخانۀ مرکزی استان خوزستان و ارائه دهندۀ مقاله در این نشست به بررسی مقالۀ "بنادری در طوفان: نقش کتابخانه های عمومی در هنگام بحران" نوشته میشل استریکر پرداخت. وی در این‌باره گفت: کتابخانههای عمومی در هنگام بحران میتوانند خدمات فراوانی ارائه کنند. و این مقاله به بررسی انواع خدمات و نقشهای کتابخانههای عمومی در هنگام بحران میپردازد. در این مقاله راهنماییهایی در مورد نحوۀ آمادهسازی کتابخانه برای پاسخ به یک بحران و همچنین چگونگی از سرگیری ارائۀ خدمات به مردم در سریع‌ترین زمان ممکن پس از بحران محلی یا منطقهای ارائه میشود. هر چند ممکن است نقش کتابخانههای عمومی از سوی دست اندرکاران و سازمان‌های متصدی ارائۀ خدمات در زمان بحران کمرنگ پنداشته شود اما کتابخانههای عمومی به واسطۀ فضا، امکانات، منابع و نیروهای انسانی که در اختیار دارند میتوانند با برنامهریزی و استفاده از کمکهای مردمی به ارائۀ خدمات در کنار سایر گروههای پاسخدهنده به بحران بپردازند. همچنین کتابخانههای عمومی با اجرای برنامههای فرهنگی برای کودکان و بزرگسالان میتوانند به افزایش تابآوری جامعه کمک نمایند. خدمات کتابخانه‌ای در هنگام بحران میتواند ارزش‌آوری فراوانی برای کتابخانههای عمومی و مردم داشته باشند. فاجعههای طبیعی اخیر، نقش مهمی را که کتابخانههای عمومی در تقویت تابآوری جامعه و تلاش برای پاسخگویی پس از فاجعه ایفا میکنند، برجسته کرد. بسیاری از مسئولان و پاسخگویان اضطراری، اکنون کتابخانهها را به عنوان مراکز بازیابی پس از فاجعه و مراکز فناوری ارتباطات می شناسند و نقش کتابداران را به عنوان "اولین پاسخگویان اطلاعاتی" در نظر میگیرند.
این مقاله به کتابخانهها کمک می‌کند تا این نقش جدید (خدمت در هنگام بحران) را به‌عنوان یک خدمت اساسی در جامعه بهکار گیرند و پس از یک بحران با سرعت بیشتر افراد را قادر به بازگشت به محل کار و بازگشت به زندگی خود نموده و احیای وضعیت اقتصادی جامعه را پس از یک بحران بهبود بخشند. مهمی را که کتابخانههای عمومی در تقویت تاب آوری جامعه و تلاش برای پاسخگویی پس از فاجعه ایفا میکنند، برجسته کرد. بسیاری از مسئولان و پاسخگویان اضطراری، اکنون کتابخانهها را به عنوان مراکز بازیابی پس از فاجعه و مراکز فناوری ارتباطات می شناسند و نقش کتابداران را به عنوان «اولین پاسخگویان اطلاعاتی» در نظر میگیرند. این مقاله به کتابخانهها کمک می‌کند تا این نقش جدید (خدمت در هنگام بحران) را به‌عنوان یک خدمت اساسی در جامعه بهکار گیرند و پس از یک بحران با سرعت بیشتر افراد را قادر به بازگشت به محل کار و بازگشت به زندگی خود نموده و احیای وضعیت اقتصادی جامعه را پس از یک بحران بهبود بخشند.
در این مقاله با اشاره به نقش کتابخانۀ عمومی نیوجرسی بعد از طوفان سندی در اواخر اکتبر 2012، به تبیین نقش کتابخانههای عمومی در زمان قبل از بحران و پس از بحران پرداخته شده است. مهمترین فعالیتهای برشمرده برای کتابخانههای عمومی در زمان قبل از بحران به قرار ذیل است:
- تهیه فهرستی از حامیان بحران جهت کمکرسانی در زمان بحران؛
- برقراری روابط گسترده و قوی برای برآوردن تقاضاهای محتمل؛
- شناسایی کارمندان مستعد و داوطلب؛
- تدوین یک برنامه یا پلان بحران.
و از جمله نقشهای برشمرده شده در این مقاله در زمان بحران میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:
- تعلیق جریمه‌های کاربران؛
- ایجاد فضای مناسب جهت اسکان مردمی؛
- اطلاع‌رسانی در حوزه‌های گوناگون با استفاده از تمام امکانات موجود؛
- فراهمآوری دسترسی به فناوری و اطلاعات؛
- برگزاری برنامههای ویژه کودک و نوجوان؛
- ایجاد یک دفتر مرکزی برای گروههای داوطلب محلی.
همچنین در این مقاله مهمترین نقش کتابخانههای عمومی را در زمان پس از بحران، «کمک به تابآوری جامعه» معرفی شده است. و اشاره شده که کتابخانهها قادرند از طریق تلاش برای ایجاد مشاغل کوچک، احیای احساس آرامش در مردم، تامین نیازهای اطلاعاتی مردم در هنگام بحران به این مهم دست یابند.
یکی دیگر از نکات پرداختهشده و حائز اهمیت در این مقاله همکاری با ستاد مدیریت بحران است. به گونهای که از کتابخانههای عمومی خواسته شده تا با برقراری ارتباط با سازمانها و ستادهای مدیریت بحران نسبت به معرفی کتابخانههای عمومی به عنوان یک نهاد مهم یاریرسان و موثر در این مواقع تأکید شده است.
بحث و گفتگوی حاضران در جلسه
عباس حسین‌زاده معاون امور کتابخانهها و همکاریهای استان خوزستان عنوان کرد که حضور کتابخانههای عمومی در بحران سیل 98 نشان داد که این کتابخانهها ظرفیتهای خوبی برای حضور در شرایط بحران دارند. ورود نهاد به این مقوله در قالب ارسال کتابخانههای سّیار و تعیین استانهای معین، حضور داوطلبانۀ کتابداران، تنوع برنامههای فرهنگی مثل نقاشی، قصهگویی، کاردستی و غیره وجود کتابخانهها به عنوان پایگاههای فعال در همۀ شهرها از نقاط قوت کتابخانههای عمومی در زمان بحران است. به‌منظور ادامۀ هرچه بهتر این فعالیتها، شناسایی نقاط ضعف کتابخانههای عمومی به منظور برنامهریزی قوی و نظاممند جهت مشارکت در مدیریت بحران ضروری است.
فاطمه کاتبی کارشناس‌مسئول برنامهریزی، آمار و پژوهش استان نیز بیان کرد: کنابخانه‌ها به عنوان یک نهاد اجتماعی از تمام رخدادهای جامعه تأثیر می‌پذیرند و میتوانند بر وقایع جاری در جامعه نیز تأثیرگذار باشند. بنابراین خدمات اجتماعی در زمان بحران های طبیعی می تواند یکی از رسالت های تعریف شده برای کتابخانه های عمومی به عنوان یک نهاد اجتماعی عام المنفعه باشد که علاوه بر توسعه کمک رسانی به مردم در چنین مواقعی سبب افزایش اهمیت و ارزش اجتماعی کتابخانه نیز خواهد شد. جهت تعیین نقش اساسی کتابخانهها در این حوزه، نیاز به سیاست‌گذاری‌های بالادستی و ایجاد یک خط مش ساز و کار یافته احساس میشود اما با توجه به مواجهۀ استان با بحرانهای زیست محیطی به ویژه در سال‌های اخیر، میتوان با برنامهریزی هدفمند جهت ایجاد یک طرح کامل اقدامات مثبتی در این زمینه انجام داد.
بهار مهدی‌پور کارشناس انجمنهای استان اظهار کرد: کتابخانههای عمومی به عنوان نهادهای فرهنگی و اجتماعی که عهدهدار نقش تأمین اطلاعات هستند در زمان بحران و بلایای طبیعی نیز جایگاه خاصی دارند. ازاینرو حضور کتابخانههای عمومی به عنوان بخشی از بدنه مدیریت بحران، نه به معنای تغییر کارکرد این نوع کتابخانهها بلکه به معنای افزودن یک کارکرد در راستای رسالت خود به عنوان یک نهاد اجتماعی است که وظیفه خدمترسانی به عموم افراد و اقشار مختلف جامعه را دارد. مهمترین وظیفه کتابخانهها در شرایط بحران مقابله با شایعات و آلودگی اطلاعات و ارائه اطلاعات موثق و معتبر به افراد است. از دیگر خدماتی که کتابخانهها میتوانند در زمان بحران ارائه دهند میتوان به خدمات آموزشی و فرهنگی، سرگرمی و خدمات پشتیبانی و اجتماعی اشاره نمود.
وحید کیانی مدیر کل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان گفت: نقش فعال کتابخانهها در حوزۀ کودک و نوجوان در زمان بحران سیل فروردین 98 انجام فعالیتهای فرهنگی از قبیل قصهگویی، نقاشی، کتابخوانی و سایر برنامههای مفرّح در راستای سرگرم نمودن کودکان و نوجوانان به منظور کاهش دغدغۀ والدین در روزهای پس از بحران و کمک به تابآوری جامعه را از جمله مهمترین فعالیتهای کتابخانههای عمومی در زمان بحران است. به منظور برنامهریزی حضور مؤثر کتابخانههای عمومی در مدیریت بحرانها در مراحل مختلف پیش از بحران، حین بحران و پس از بحران، پیشنهاد میشود «طرح تعیین نقش کتابخانههای عمومی در شرایط بحران» در دستور کار جلسۀ انجمن استان قرار گیرد.
فایل مقاله 
ترجمۀ مقاله 
فایل ارائه 
|
