|
|
سامانه مدیریت داده های پژوهشی- «مفاهیم اجتماعی مرتبط با کتابخانههای عمومی». (ژورنال کلاب، سومین، تبریز). 98.08.14.
|
مفاهیم اجتماعی مرتبط با کتابخانههای عمومی
|
|
حذف تصاویر و رنگها | تاریخ ارسال: 1398/10/3 | |
سومین نشست ژورنالکلاب کارکردهای اجتماعی کتابخانههای عمومی
مفاهیم اجتماعی مرتبط با کتابخانههای عمومی
سومین نشست از سلسله نشستهای «ژورنالکلاب» نهاد کتابخانههای عمومی کشور که به کارکردهای اجتماعی کتابخانههای عمومی میپردازد، با موضوع «مفاهیم اجتماعی مرتبط با کتابخانههای عمومی» سهشنبه 14 آبانماه، با حضور دکتر هاشم عطاپور عضو هیأت علمی گروه علم اطلاعات و دانششناسی دانشگاه تبریز، روحالله ساعی دکترای جامعهشناسی و مسئول بخش نابینایان کتابخانه مرکزی تبریز، اعضای هیأت مدیره انجمن علمی ارتقای کتابخانههای عمومی ایران، برخی از اعضای هیأت علمی و مدرسان علم اطلاعات و دانششناسی دانشگاههای آذربایجان شرقی و جمعی از کتابداران استان، در تالار نخجوانی کتابخانه مرکزی تبریز برگزار شد.
ارائه مقاله: در تحلیل سرمایه اجتماعی، کتابخانهها به عنوان «مکان ملاقات» حائز اهمیتاند
خانم لیلا پرتوی مقدم، کارشناسارشد علم اطلاعات و دانششناسی و کتابدار کتابخانۀ عمومی مرکزی تبریز، به ارائه مقالۀ «مشارکت کتابخانههای عمومی در سرمایه اجتماعی» نوشتۀ کاترین ای. جانسون پرداخت.
وی در این باره گفت: از اواسط قرن نوزدهم، کتابخانههای عمومی آمریکای شمالی نقش های اجتماعی مهمی را ایفا کردهاند و اغلب بهعنوان نماد رشد اجتماعی و غرور مدنی در خدمت جامعه بودهاند. امروزه، هیچ سکونتگاه انسانی اعم از شهر و روستا کامل نخواهد بود، مگر اینکه یک کتابخانه در مرکز آن قرار داشته باشد. کتابخانه به عنوان یک مکان امن برای بچهها، یک مرکز اطلاعاتی و نیز مرکز دسترسی به اینترنت و مکانی برای بزرگسالان که در آن میتوان آموزش فردی و مطالعه آزاد را دنبال کرد، در نظر گرفته میشود. هنوز هم معلوم نیست که آنها چگونه با جامعه ارتباط و تعامل برقرار میکنند و این تعاملات بهطور کلی چه مزایایی را برای جامعه و برای افراد در پی دارد. این تحقیق یک بررسی اولیه از مزایای اجتماعی کتابخانهها ارائه میدهد.
پرتوی مقدم افزود: کتابخانهها فارغ از سن، جنس، درآمد، نژاد، یا جهت گیری سیاسی و مذهبی به روی همه باز است. این ویژگی کتابخانه باعث میشود تا این مراکز، مکانهای ایدهآلی برای اجتماع مردم شوند؛ در کتابخانهها مردم به منابع اطلاعاتی مورد نیاز خود دست مییابند و همزمان با سایر مردم و عقاید مختلف در ارتباط هستند. این امر نشان میدهد که کتابخانهها مکانی مهم برای ایجاد ارتباط اجتماعی و اعتماد در جامعه هستند.
کتابدار کتابخانه مرکزی تبریز ادامه داد: کاترین ای. جانسون در این تحقیق با استفاده از پرسشنامه نظرات کاربران سه شعبه کتابخانه منطقهای واقع در شهری در میانه غرب آمریکا را مورد پایش قرار داده و وجود رابطه بین کاربرد کتابخانه و سرمایه اجتماعی را نشان میدهد. اما تحقیقات بیشتری نیاز است تا مبنای این مطالعه را وسیع کند و همچنین باید مصاحبههایی را با مراجعان و کارکنان کتابخانه انجام دهیم تا اینکه به یک دیدگاه جامع درباره نحوه خلق سرمایه اجتماعی در کتابخانههای عمومی به دست بیاوریم.
کتابخانههای عمومی عامل افزایش اعتماد میان فردی و افزایش سرمایه اجتماعی
دکتر عطاپور، عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز و عضو پنل ناظر ژورنالکلاب، هدف از برگزاری این ژورنالکلاب را ارتباط بیشتر یافتههای دانشگاهها با کتابخانههای عمومی در جامعه دانست. وی در خصوص نشست افزود: در کنار سرمایههایی مثل سرمایه اقتصادی و سرمایه انسانی، یکی از سرمایههایی که در جوامع امروز بدان تأکید زیادی میشود سرمایه اجتماعی است. این سرمایه بر افزایش ارتباطات اجتماعی تمرکز دارد و بر این باور است که ارتباطات مذکور میتواند به بهبود بهرهوری افراد و گروهها بیانجامد. منظور از سرمایه اجتماعی همان حُسن نیت، حِس همدردی و مراودات اجتماعیِ بینِ گروهی از افراد یا خانوادهها است که یک واحد اجتماعی را تشکیل میدهند. اگر شخص بتواند با اطرافیان خود به طور مؤثر ارتباط برقرار کند در این حالت انباشتی از سرمایه اجتماعی به وجود خواهد آمد که نیازهای شخصی وی را بر طرف میکند و موجب بهبود کیفیت زندگی در کل اجتماع میشود. امروزه کمتر مشکل یا مسئلهای را در جوامع میتوان پیدا کرد که سرمایه اجتماعی بهعنوان راهحلی برای رفع آن پیشنهاد نشده باشد، در واقع سرمایه اجتماعی علاج دردِ اکثر مشکلات جامعه تلقی شده است.
سرمایه اجتماعی را بهطور کلی در دو دسته میتوان قرار داد: سرمایه اجتماعی فردی و سرمایه اجتماعی گروهی. شناخت فرد نسبت به دیگر افراد و ارتباط با آنها سرمایه اجتماعی فردی را تشکیل میدهد. هر چقدر فرد، افراد بیشتری را بشناسد و با آنها در ارتباط باشد سرمایه اجتماعی فردی وی بیشتر خواهد بود. ارتباط با افرادی که موقعیتهای اجتماعی بالاتری دارند بر سرمایه اجتماعی فرد دو چندان میافزاید. سرمایه اجتماعی گروهی شامل اعتماد فرد به سایر افراد جامعه مانند پلیس، همسایگان و فروشندگان و غیره بوده و نیز در بردارنده مشارکت اجتماعی و مشارکت در امور جامعه به عنوان یک شهروند است.
کتابخانههای عمومی به عنوان مکانهایی که امکان ملاقات افراد را فراهم کرده و زمینهساز افزایش ارتباطات و تعاملات اجتماعی و گفتگوی آنها شوند، میتوانند در افزایش سرمایه اجتماعی نقش ایفا کنند. از این طریق کتابخانههای عمومی به درک متقابل افراد کمک کرده و ظرفیت تحمل افراد و گروهها را نسبت به یکدیگر افزایش میدهند. نهادهایی مثل کتابخانههای عمومی که قابل اعتماد بوده و خدمات غیرجانبدارانه ارائه میکنند به ساخت اعتماد اجتماعی کمک میکنند. تعاملات میان افراد که در کتابخانهها اتقاق میافتد چه در بین مراجعهکنندگان و چه در بین مراجعهکنندگان و کارکنان، میتواند به افراد نشان دهد که دیگر افراد و گروههای جامعه قابل اعتماد هستند. این اصل به افزایش تعاملات و به تبع آن افزایش سرمایه اجتماعی منجر میشود.
سرمایه اجتماعی برای تشکیل جامعه مدرن نقش زیربنایی دارد
دکتر روحالله ساعی، مسئول بخش نابینایان کتابخانه مرکزی تبریز و دکتری جامعهشناسی عضو پنل ناظر ژورنالکلاب با اشاره به مؤلفههای سرمایه اجتماعی بیان کرد: سرمایۀ اجتماعی در رابطه با مفاهیم فردی و گروهی و اولین بار در علم اقتصاد مفهوم سرمایۀ اجتماعی طرح شد. سرمایۀ اجتماعی در حال حاضر یکی از مفاهیم اصلی رشته جامعهشناسی است. بسیاری از محققان این حوزه معتقد هستند که سرمایۀ اجتماعی برای جوامع مدرن نقش زیربنا را دارد. جامعهای که در آن سرمایۀ اجتماعی باشد در آن جامعه فساد، جرایم مختلف، مهاجرت ناشایسته، سکونتگاههای غیر رسمی کم و در عین حال بهداشت، سلامت روانی، عدالت و غیره بیشتر میشود. سه مؤلفه در سرمایۀ اجتماعی دخیل هست که در این پژوهش تنها دو مولفه لحاظ شده است؛ یکی مولفه اعتماد اجتماعی و مولفه دیگر مشارکت اجتماعی است. مؤلفه سوم همبستگی اجتماعی یا انسجام اجتماعی است. هر چند که برخی از پژوهشگران معتقد هستند که سرمایه اجتماعی دارای مؤلفههای بیشتری همچون رضایت اجتماعی، کیفیت زندگی است. در بحث اعتماد اجتماعی بهتر بود مؤلفههای زیر مجموعه آن یعنی اعتماد فردی و اعتماد بین نهادی مورد سنجش قرار میگرفت که در این مقاله این موضوع لحاظ نشده است. در مورد سنجش مشارکت اجتماعی از تمهای مشارکت سیاسی نیز استفاده شده که یک نکته قوت محسوب میشود. نقد اساسی این پژوهش بحث جامعه آماری آن است. جامعه آماری پژوهش یک جامعۀ شهری حدوداً 600 هزار نفری و با جمعیت کل 1800000 نفری با احتساب حومه است که سه شعبه اصلی کتابخانه عمومی آن را پوشش میدهند. اگر به طور متوسط اعضای این کتابخانهها 10000 نفر لحاظ شوند نمونه آماری باید بیش از 300 نفر باشد اما در این پژوهش فقط 132 نفر مورد ارزیابی قرار گرفتند و این یک ایراد اساسی است. این امر اعتبار و پایایی پژوهش را زیر سؤال میبرد. همچنین نظر کارکنان کتابخانه در رابطه با مؤلفهها سنجش نشده است و نمیتوان به این تحقیق به عنوان یک پژوهش بنیادی اتکاء کرد. هر چند در مقدمه اشاره شده که این یک مطالعه بنیادی است.
نظرات، رویکردهای انتقادی و پیشنهادهای کاربردی
ادامه این نشست به بحث و تبادل نظر دانشگاهیان و فعالان حوزه کتابخانههای عمومی استان آذربایجان شرقی درباره کتابخانههای عمومی ایران و موضوع سرمایه اجتماعی آنها اختصاص داشت. حاضران نظرات، دیدگاه انتقادی و پیشنهادات خود را در موضوعاتی چون نقش کتابخانههای عمومی در افزایش سرمایه اجتماعی، مشارکت اجتماعی، و عدالت اجتماعی مطرح کردند. حاضران در نشست بر مواردی چون تبدیل کتابخانههای عمومی به نمادهای مشارکت اجتماعی، نیاز به باز تعریف نقشهای جدید برای کتابخانه و کتابدار، لزوم تغییر نگرش به کتابخانهها به عنوان محل اجتماع، توسعه فعالیتهای داوطلبانه و غیره را مورد تأکید قرار دادند.
دکتر محمد حسنزاده رئیس انجمن ارتقای کتابخانههای عمومی ایران با اشاره به مقاله ارائهشده و وجود رابطه بین کتابخانههای عمومی و سرمایه اجتماعی افزود: بر اساس این مقاله کتابخانهها به عنوان یکی از عوامل سرمایه اجتماعی مطرح میشوند. کتابخانههای عمومی برای همه افراد است و هیچ مدرکی جهت ورود به کتابخانه درخواست نمیشود، اما به سایر مراکز مثل دانشگاه به این راحتی نمیشود مراجعه کرد. اگر فرد در کتابخانه عمومی اظهار کند نوسواد است او را به بخش مربوطه راهنمایی میکنند و کتابخانه حس اعتماد بیشتری را القا میکند. هنجار مشترک افراد در کتابخانه عمومی، علمآوری، دانایی باوری، فراغت مبتنی بر علم و کسب آگاهی است. همچنین ایشان از محققان دانشگاههای تبریز و شهید مدنی آذربایجان درخواست نمودند در مورد کتابخانه پیامبر اعظم (ص) شهر سهند بررسی کنند که در این شهر چند فرهنگی کتابخانه چه نقشی در سرمایه و مشارکت اجتماعی دارد.
دکتر عزیز هدایتی، مدیرگروه علم اطلاعات و دانششناسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان ضمن اشاره به وسعت فعالیتهای کتابخانههای عمومی افزود: در شهری مانند سهند که یک شهر چند فرهنگی است و افراد متفاوت با دیدگاههای مختلف و از شهرهای مختلف در آن حاضرند و خدمات کتابخانه عمومی پیامبر اعظم (ص) در این شهر باید خیلی متنوع باشد. در ایجاد این کتابخانه باید به بحث مشارکت افراد توجه بیشتری صورت میگرفت و کتابخانه باید دارای بخشهای ویژه کودکان، صنعتی، فرهنگی و ... باشد. علیرغم تحولات اجتماعی جامعه و تغییر شرایط و نیازهای کاربران، در کتابخانهها، کتابداران، و منابع آنها تغییری متناسب ایجاد نشده است.
خانم مریم مقدمی، مسئول کتابخانه عمومی کوزهکنان شبستر و عضو انجمن ارتقای کتابخانههای عمومی با اشاره به پژوهش آقای دکتر زرهساز، دو شاخص برای مشارکت اجتماعی عنوان کردند؛ 1) افزایش اعماد. میزان اعتماد به مجموعه منابع نهاد کتابخانههای عمومی کشور و اینکه کتابخانههای عمومی تا چه حد در جلب اعتماد به منابع موفق بودند، و 2) فعالیتهای داوطلبانه. در کتابخانههای عمومی به دلیل کمبود نیروی انسانی و در برخی از کتابخانهها به دلیل تک نیرو بودن نیاز به فعالیتهای داوطلبانه وجود دارد. توسعه فعالیتهای داوطلبانه در کتابخانههای عمومی چقدر است. گروههای ادبی در برخی کتابخانهها وجود دارد، اما گروههای اجتماعی دیگری نیز با توجه به نیاز کاربران وجود دارد که نهاد میتواند با صدور مجوز فعالیتها این گروهها را تسهیل کند و فعالیتهای داوطلبانه را به عنوان بخشی از سرمایه اجتماعی و مشارکت اجتماعی در کتابخانههای عمومی را پررنگ نماید.
دکتر هاشم عطاپور عضو پنل ژورنال کلاب ضمن تشکر از افراد مشارکتکننده در نشست، در خصوص مباحث مطرح شده افزود: در بحث اعتماد به منابع، اگر اعتماد به ادارهکنندگان، ساختار و مجموعه کتابخانههای عمومی جلب گردد، افراد به منابع نیز اعتماد خواهند کرد. بحث خوشایند بودن کتابخانهها نیز مطرح شد که اصلیترین چالش کتابخانههای عمومی است. اگر کتابخانه مورد دلخواه مخاطب نباشد، مراجعه به آن نیز در حد مطلوب و مورد انتظار نخواهد بود و نمیتواند به عنوان یک مرکز فرهنگی در بحث مشارکت اجتماعی و سرمایۀ اجتماعی نقش ایفا نماید. همچنین کتابخانههای عمومی محل ملاقات است، حتی در کشورهای خارجی انواع کتابخانهها اعم از کتابخانه دانشگاهی، کتابخانه مدارس و کتابخانه عمومی به عنوان یک محل ملاقات انجام وظیفه میکنند. کتابخانههای دانشگاهی با نام مرکز یادگیری فعالیت میکنند و همه افراد میتوانند در آنجا با هم ملاقات داشته باشند.
دکتر رحمان ابراهیمی، معاون امور کتابخانهها و همکاریهای ادارهکل استان آذربایجان شرقی نیز افزود پرفسور وارهایم که در مورد سرمایۀ اجتماعی پژوهشهای بسیاری انجام داده است، سه روش را برای ایجاد مشارکت اجتماعی در کتابخانههای عمومی مطرح کرده است: 1) کتابخانه به عنوان یک نهاد اجتماعی. اگر حکومت در محلهای کتابخانه ایجاد کند به مردم آن اهمیت میدهد و در واقع زمینه مشارکت اجتماعی را فراهم میکند، 2) کارکرد اجتماعی. کتابخانه به عنوان یک مکان اجتماعی محل ملاقات غیررسمی افراد با دیدگاههای مختلف است، و 3) گسترش فعالیتهای داوطلبانه که توسط سرکار خانم مقدمی اشاره شد.
دکتر روحالله ساعی عضو پنل ژورنال کلاب در سخنان پایانی با توجه به سخنان افراد حاضر در نشست افزود: با پر رنگتر شدن تنوعهای فرهنگی در دنیای مدرن امروزی، سیاستهای اجتماعی در جهت حفظ تنوعها و پرهیز از جداسازی فرهنگها است. کتابخانههای عمومی در این انسجام فرهنگی نقش پررنگی دارند که افراد با دیدگاههای مختلف، اقوام و اقلیتها و غیره میتوانند در آن حضور داشته باشند. کتابخانه عمومی محل توزیع منابع اجتماعی است. عدالت اجتماعی میتواند به صورت برابر منابع را توزیع نماید. کتابخانه به عنوان محل مشورت انجمنها، تشکلهای مردمی و محل اعتماد عمومی برای افراد، میتواند نقش مهمی ایفا کند.
اصل مقاله
فایل ترجمه
فایل ارائه
|
|
|
نشانی مطلب در وبگاه سامانه مدیریت داده های پژوهشی:
http://rdm.iranpl.ir/find-1.121.57.fa.html
برگشت به اصل مطلب
|
| |